Sydney Chapman kimdir? Hayatı ve Eserleri

Sydney Chapman kimdir? Hayatı ve Eserleri: (1888-1970) İngiliz matematikçi ve jeofizikçi. Gazlarda ısı aktarımı ile Yerküre ve atmosferin manyetik özellikleri ko­nularında araştırmalar yapmış yeni kavramlar ve yöntemler geliştir­miştir. 29 Ocak 1888’de Lancashire bölgesindeki Eccles’de doğdu, 16 Haziran 1970’tc öldü. 1907’de Manchester Üniversitesi’nde mühendislik öğrenimini ta­mamladıktan sonra 1911’de Cambridge Üniversitesi’nden matematik lisans derecesi aldı. Manchester Üniversitesi, Imperial College ve Oxford Üniversite­si’nde matematik profesörü olarak çalıştı. Kraliyet Astronomi Derneği ve Uluslararası Geodezi ve Jeofi­zik Birliği’nin başkanlıklarında bulundu.

Chapman’ın ilgilendiği ilk konu
gazlar kuramı oldu. Maxwell ve Boltzman tarafından kırk yıl önce sınırlı bir
çözüme kavuşturulmuş olan gazlarda ısı yayılması ve aktarımı problemi üzerinde
1911’de çalışmaya başladı. 1917’de bu problemin çözümü için istenilen
duyarlılıkta gerçekleştirilebilecek bir yaklaş­tırma yöntemi geliştirdi. Aynı
yılda D. Enskog tara­fından da benzer bir yöntemin bulunmuş olması nedeniyle,
sözü geçen yöntem Chapman-Enskog yöntemi olarak adlandırılır. Bu yöntemin
geçerliliği­nin deneysel olarak kanıtlanması 1917’de Dootson ve daha sonra
Waldmann’ın çabalarıyla gerçekleştirildi. Sydney Chapman, yöntemini 1922’de
yıldızlardaki plazmala­rın ve atmosferin üst tabakalarının incelenmesine
uyguladı. 1939’da Cowling ile birlikte The Mathematical Theory of
Non-Unıform Gases (“Tekdüze Ol­mayan
Gazların Matematiksel Teorisi”) kitabını ya­yımladı. Aynı yıl içinde
izotopların ekonomik bir şekilde ayrılabilmesinde, Chapman’ın ısı yayılmasına
ilişkin çalışmalarından yararlanılabileceği anlaşılınca, nükleer enerji
üretiminde gerekli olan uranyum izo­toplarının elde edilmesi yönünde önemli bir
adım atılmış oldu.

Chapman’ın Yer ve atmosferdeki
manyetizma olgusuna olan ilgisi ise Greenwich Gözlemevi’nde 1916-1918
arasındaki çalışması sırasında başladı. Da­ha sonra da jeomanyetik değişimler,
Ay’ın iyonosferde doğurduğu gelgit hareketlerinin buna katkısı ve Güneş’teki
parlamaların manyetik fırtınalarla ilgisi üzerinde uzun yıllar çalıştı.
Jeomanyetizma ve atmos­ferik gelgit hareketlerine ilişkin çalışmalarını Bartels
ile birlikte yazdığı Geomagnetism
(“Jeomanyetizma”) ve Lindzen ile
birlikte hazırladığı Atmospheric
Tides (“Atmosferik Gelgit
Hareketleri”) kitaplarında topla­dı. 1919’da başlattığı ve Ferravo ile
birlikte sürdürdü­ğü manyetik fırtınalarla ilgili araştırmalarını, 1931’de bu
fırtınaları güneşten gelen elektrik yüklü parçacıkların yer’in manyetik alanını
sıkıştırmasına bağlayarak sonuçlandırdı. İyonosferin kutuplarındaki elektrik
akımlarına ve “Kutup Işığı” (Aurora Borealis) olayına matematiksel açıklamalar
getirdi. 1929’da atmosferin üst tabakalarında ozonun fotokimyasal yolla
oluşması kuramını ortaya attı. Chapman’ın manyetik fırtınalar ve atmosferde ozon
gazının oluşmasına ilişkin düşün­celeri ancak yıllar sonra, uydular ve roketler
yardı­mıyla doğrulanabilmiştir.

Sydney Chapman Eserleri:

1. The Earth’s Magnetism,
   1936, (“Yerküre’nin Manyetizması”);
2. Mathematical Theory of Non-Uniform
   Gases (T. G. Cowling ile birlikte), 1939, (“Tekdüze Olmayan Gazların Matematiksel Teorisi”);
3. Geomagnetism
   (J.Bartles ile birlikte), 1940, (“Jeomanye­tizma”);
4. JGY: Year of Discovery,
   1959, (“Buluşlar Yılı”);
5. Solar Plasma, Geomagnetism and
   Aurora, 1964, (“Güneş Plazması,
   Jeomanyetizma ve Kutup Işığı”);
6. Atmospheric Tides
   (Lindzen ile birlikte), 1970, (“Atmosferik
   Gelgit Hareketleri”).

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Cilt 25, Anadolu
yayıncılık.