Çombe, Moiz Kapenda kimdir? Hayatı ve eserleri

Çombe, Moiz Kapenda kimdir? Hayatı ve eserleri: (1919-1969) Kongolu siyaset adamı. Katanga cumhurbaşkanlığı ve Kongo başba­kanlığı yapmıştır. 10 Kasım 1919’da Katanga Eyaleti’nin Sandoa kentinde doğdu, 29 Haziran 1969’da Cezayir’de öldü. Belçika Kongosu’ndaki Metodist Misyonerler Okulu’nda öğrenim gördü. 1951 ’de zengin bir işadamı ve Lunda kabilesinin önde gelen kişilerinden olan baba­sının ölümü üzerine, onun Elisabethville’deki (şimdi­ki Lumumbaşi) işlerinin yönetimini üstlendi. Üç kez iflas ettikten sonra iş yaşamını terk ederek siyasete atıldı. Kentteki Afrika Ticaret Odası’nın başkanı olan Çombe, 1951-1953 arasında az sayıda Kongolu ile birlikte Katanga Eyalet Meclisi’nde görev aldı. 1960’ta Gassomel adındaki Lunda Kabile Birliği’ne başkan seçildi. 1959’da hem bu örgüt, hem de Union Miniere du Haut Katanga (Yukarı Katanga Maden Birliği) adındaki Belçika maden tekeli tarafından desteklenen Katanga Örgütler Konfederasyonu (Conakat) adında bir parti kurdu ve partinin başkanı oldu.

Çombe’nin yönettiği Conakat
öncelikle, zengin bakır madenlerine sahip Katanga’nın Kongo ekono­misinin tüm
yükünü taşıdığı gerekçesiyle bu ülkeden ayrılarak tam bağımsız bir devlet
olmasını savunuyor­du. Çombe, 1960’ta Belçika hükümetinin çağrısıyla toplanan
bir konferansta, Kongo’nun yarı özerk bir eyaletler konfederasyonuna
dönüşmesini önererek, tam bağımsızlık önerilerini kısmen geri çekti. Ancak, bu
görüşleri konferansta yandaş bulamadı ve Kongo milliyetçilerinin önderi
Lumumba’nın, güçlü bir mer­kezi hükümet kurma önerisi kabul edildi. Konferan­sın
ardından, Mayıs 1960’ta yapılan ilk ulusal seçim­lerde Conakat, 137 kişilik
Kongo Ulusal Meclisi’nde ancak 8 üyelik kazanabildi. Buna karşın Çombe ve
yandaşları Katanga Eyalet Meclisi’nde çoğunluğu elde ettiler. Katanga Eyalet
Başkanı olan Çombe, bu durumdan yararlanarak, 11 Temmuz 1960’ta Katanga’nın
Belçika Kongosu’ndan ayrılarak bağımsız bir devlet olduğunu açıkladı. Ardından,
8 Ağustos 1960’ta Katanga cumhurbaşkanı oldu.

Katanga’nın bağımsızlığını ilan
etmesinin ardın­dan, Kongo birlikleriyle Katanga birlikleri arasındaki
çatışmalar şiddetlendi. Belçika hükümetinden önemli ölçüde askeri ve mali
destek alan Çombe hükümeti, ayrılma olayına son vermek için bölgeye çağrılan
Birleşmiş Milletler (BM) güçleriyle de çarpışmalara girişti. Bu sırada
Kongo’nun birliğini sağlamaya çalışan Başbakan Lumumba, Cumhurbaşkanı Kasavubu
tarafından görevden uzaklaştırıldı ve bu olayın hemen ertesinde Lcopoldville’de
(şimdiki Kinşasa) öldürüldü. Çombe, Cumhurbaşkanı Kasavubu ile Eylül 1960’ta
başlattığı uzlaşma görüşmelerini ertesi yıl terk etti. Aynı yıl, Katanga’nın
BM’den ayrıldığını açıkladı. Bu tarihten sonra 2 yıl süren çarpışmalar sonunda,
Ocak 1963’te BM güçleri Katanga’nın başkenti Elisabethville’i ele geçirerek
Katanga direni­şine son verdiler. Böylece Katanga yeniden Kongo’ya bağlanmış
oldu. Kolvezi kentine sığınmış olan Çom­be, Haziran 1963’te ülkeyi terk ederek İspanya’ya
kaçtı.

Bir yıl boyunca İspanya’da
sürgünde kalan Çombe, Haziran 1964’te Stanleyville’de başlayan köylü
ayaklanmasını bastırmak üzere, Cumhurbaşka­nı Kasavubu tarafından Kongo’ya
çağrıldı. 10 Tem­muz 1964’te başbakan olan Çombe, beyaz paralı askerler, BM ve
Belçika’nın yardımıyla Kasım 1964’te ayaklanmayı bastırdı. Daha sonra ülke
çapında Canaco adlı örgütlü bir parti kurma çabasına girişti. Kısa zamanda
güçlenen parti, Mayıs 1965 seçimlerinde çoğunluğu kazandı. Çombe’nin gücünün
artmasından tedirgin olan Cumhurbaşkanı Kasavubu, Ekim 1965’te Çombe’yi
başbakanlıktan uzaklaştırdı. Kasım 1965’te kansız bir darbeyle yönetimi ele
geçiren General Mobutu seçimleri iptal ettiğini açıkladı ve ülkenin yem başkanı
oldu. Kongo’dan kaçan Çombe yeniden İspanya’ya sığındı. Mart 1967’de Kongo
askeri mah­kemesi tarafından yurduna ihanet suçuyla gıyabında ölüm cezasına
çarptırıldı. Temmuz 1967’de uçağı kaçırılarak zorla Cezayir’e götürülen Çombe,
siyasi suçlu olarak tutuklandı ve burada öldü.

Moiz Kapenda Çombe
Eserleri:

1. My Fifteen Months in Govern­ment (otobiyografi), 1966, (“Hükümette
   On Beş Ayım”).

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 29, Anadolu yayıncılık, 1984.