Edmund Cartwright kimdir? Hayatı ve eserleri: (1743-1823) İngiliz din adamı ve mucit. Buhar makinesini dokuma tezgâhlarına uygulamıştır. 24 Nisan 1743’te Nottinghamshire’daki Marnham’da doğdu, 30 Ekim 1823’te Hastings’de öldü. ingiliz siyaset adamı John Cartwright’ın (1740-1824) kardeşidir. Öğrenimini, Wakefield Grammar School’ dan sonra, 14 yaşındayken girdiği Oxford Üniversitesi’nde sürdürdü. Mezuniyetten sonra bir süre daha Oxford’da kaldıysa da din adamlığım yeğleyerek ilk önce Brompton’da papazlık yaptı, 1779’da da Leicestershire’da görev aldı. Buradaki görevinin yanı sıra, şiir yazıp yayımladığı gibi kilisenin vakıf arazisinde tarımla ilgili çalışmalar da yaptı. Cartwright, 1784’te Matlock’a yaptığı bir gezi sırasında gördüğü Arkwright’ın iplik bükme işletmesinden etkilenip dokuma tezgâhlarına büyük bir ilgi duyunca, yaşamının geri kalan kısmını dini görevlerinin yanı sıra, başta dokuma tezgâhlan olmak üzere çeşitli sanayi alanlarındaki buluş ve çalışmalarına adadı. 1786’da Lincoln Katedrali’ne atandı. Bu görevi ölünceye değin sürdürdü.
Edmund Cartwright, Sir Richard Arkwright’ın iplik bükme işletmelerinden esinlenerek, 1785’te buhar makinesini dokuma tezgâhlarına uyguladı. Enli kumaş dokumak amacıyla geliştirdiği buharla işleyen tezgâh iki kişi tarafından çalıştırılabiliyordu, ancak gerek dokuma hızı gerekse de maliyet açısından o gün kullanılan diğer makinelerden pek de üstün değildi. Ayrıca düzensiz hareketlerle çalışan makine, ancak kaba kumaşları dokumaya elverişliydi. Edmund Cartwright makinesini daha da geliştirip iki ayrı patent almasına karşın, Manchesterli tüccarlar bu buluşla pek fazla ilgilenmeyince, 1786’da Donchaster’de bir iplik bükme ve dokuma fabrikası kurdu. Burada kullandığı makineler modern dokuma makinelerinin öncüsüydü. Zamanla Cartwright’ın dokuma makinelerinin kullanımı yaygınlaştıysa da kendi fabrikası, makinelerin yerlerini almalarından korkan işçiler tarafından yakıldı. Avam Kamarası 1809’da iflas eden Cartwright’a dokuma alanındaki katkılarından dolayı 10.000 sterling tutarında ödül verdi.
Dokuma alanındaki bir başka önemli buluşu da yün tarama makinesidir. El ile taramaya göre çok daha hızlı iş görebilen bu makinenin ilk patentini 1789’da alan Edmund Cartwright bu buluşunu da gereği gibi değerlendiremedi. Diğer buluşları arasında, tuğla ve halat makineleri ile su yerine alkol ile çalışan buhar makinesi sayılabilir.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Cilt 23, Anadolu yayıncılık.
One Comment »