Cihanşah Kimdir? Hayatı ve Eserleri: (1405-1467) Karakoyunlu hükümdarı. Karakoyunlu devletinin sınırlarını en geniş durumuna getirmiştir. Muzaffereddin Cihanşah’ın 1405’te Mardin’de doğduğu sanılmaktadır. 10 Kasım 1467’de Muş ovasında öldürüldü. Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf’un altı oğlundan biridir. Önce Mardinşah adı verilmişken babası kent adlarının kız çocuklarına konduğu gerekçesiyle adını Cihanşah’a çevirdi. Kara Yusuf, 1415’te İran’daki Sultaniye’yi aldıktan sonra küçük yaştaki Cihanşah’ı da buraya vali atadı. Kara Yusuf, Timur’un oğlu Şahruh ile savaşmaya giderken 13 Kasını 1420’de Tebriz yakınlarındaki Ucan yaylağında öldü. Cihanşah, bunun üzerine Sultaniye’den ayrılarak Bağdat valisi ağabeyi Şah Mehmed’in yanına gitti. Onun. Celayirliler’e karşı giriştiği savaşa katıldı. Ancak Celayirliler’den alınan yerler kendisine verilmeyince, Bağdat’tan ayrılıp büyük ağabeyi İskender’in yanma gitti.
İskender,
Cihanşah’a Karakoyunlular’ın asıl yurdu olan Van Gölü dolaylarında bazı kaleler
verdi. Ancak kendisine daha fazla toprak verilmesi isteği kabul edilmeyince
ayaklandı. Başarı gösteremeyip kaçarken yakalandı. Öldürülmesine karar
verilmişken annesinin araya girmesiyle bağışlandı ve Van dolaylarındaki büyük
kent ve kasabaların yönetimi kendisine verildi. Cihanşah, Şahruh’un ikinci Azerbaycan
seferi sırasındaki Selmas meydan savaşında (14 Eylül 1429) kardeşinin ordusunun
sol kanadına komuta etti.
Şahruh,
savaşı kazanmasına karşın Karakoyunlular’ı dağıtıp şehzadeleri ortadan
kaldıramadı. Bu nedenle Kara Yusuf’un çocukları arasındaki anlaşmazlıktan
yararlanmak istedi. İskender’in kardeşlerine, kendisine uymak koşuluyla
bulundukları bölgelerde kalabileceklerini bildirdi. Kardeşlerden İspend,
Şahruh’a boyun eğdi. Hatta Bağdat’ı alarak ağabeyi Şah Mehmed’i öldürdü. Cihanşah’ı
da bozguna uğrattı.
Şahruh,
üçüncü kez İskender’le savaşmak için Azerbaycan üzerine yürüdü. Cihanşah’a da
yardımcı güçler göndererek kardeşinin elindeki yerleri almasını istedi. Kendi
adamlarının Cihanşah’ın yanına geçtiğini, ayrıca Şahruh’un ordusuna karşı
koyamayacağını anlayan İskender, Tokat’a giderek, Osmanlılar’a sığındı.
Osmanlılar, kendisine vardım ettiler. Ancak, bir süre sonra bulunduğu yöreyi
yağmaya başlayınca, Murad onun üzerine ordu gönderdi. İskender, Erzurum
üzerinden Sürmeli Çukur kışlağına geldi. 1438 baharında Tebriz’e doğru yola
çıktı. Cihanşah’la savaşmak için Heft Çeşme’ye yürüdü. Ancak komutanlarından
Piri Bey’in, kardeşinin yanma geçtiğim öğrenince Alıncak kalesine sığındı.
İskender burada oğlu Şah Kubad tarafından öldürüldü. Cihanşah da Şah Kubad’ı,
olava karışanlarla birlikte öldürttü.
Cihanşah, 1440’ta Gürcistan’daki bazı kentleri yağmaladı. Kardeşi IspenJ 1445’de ölünce Bağdat’ı ele geçirdi. Şahruh, 1447’de ölünce bağımsızlığını ilan etti. Sultan ve hakan unvanlarını aldı.
Cihanşah
döneminde Karakoyunlulaı Devleti’ nın sınırları Horasan’dan Doğu ve Güneydoğu
Anadolu’ya kadar genişlemişti. Sınırlarım daha da genişletmek, kendi himayesini
istemeyen Akkoyunlu Beyi Uzun Hasan’dan Erzincan yöresini de almak istiyordu.
Bu amaçla bütün güçlerini Erciş’te topladıktan sonra Muş Ovası’na geldi. Kışın
bastırması, buna hazırlıklı olmayan ordusunu güç duruma düşürdü. Orduyu
kışlaklara gönderdi. Kendisi de Pasinler’e hareket etti. Uzun Haşan bunu fırsat
bilerek altı bin atlıyla Cihanşah’ı izledi ve bir baskınla Cihanşah’ın
güçlerini dağıttı. Cihanşah atla kaçarken yakalanıp öldürüldü. Tutsak düşen
çocuklarından Muhammedi de öldürüldü. Öbür oğlu Yusuf’un da gözleri kör edildi.
Cihanşah’ın cesedi Tebriz’e taşınıp Muzafferi- ve medresesindeki türbeye gömülü.
Karakoyunlular
Şii ve Batını idiler. Bu nedenle Memlükler, Akkoyunlular ve başka Sunni
devletlerle sürekli savaşım içinde oldular.
Cihanşah,
Tebriz’deki ünlü Gök Medrese’yi (Muzafferiye Medresesi) yaptırmıştır. Bu
görkemli yapının yüzü mermer ve çiçekli çinilerle süslüdür. Ünlü bilgin
Celaleddin Devvani yapıtlarını bu medresede yazmıştır. Cihanşah, Hakikî
mahlasıyla Farsça ve Türkçe şiirler de yazmıştır. Şiirlerinin bulunduğu
mecmuada (British
Museum OR. 9493) 105 Farsça ve 87 Türkçe gazeli ile 32 Türkçe rubaisi vardır.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 26, Anadolu yayıncılık.
Yorumlar kapalı.