Çang Çi-Tung kimdir? Hayatı ve eserleri: (1837-1909) Çinli siyaset adamı. Eğitim alanında önemli reformlar yapmıştır. 2 Eylül 1837’de Kweichow Eyaleti’ne bağlı Hsing-i’de doğdu, 4 Ekim 1909’da öldü. Ailesi kuşaklar boyunca birçok devlet görevlisi yetiştirmişti. Çang Çi-Tung iyi bir eğitim gördü. 1850’de birinci derece devlet hizmeti sınavını kazandı. 1863’te üçüncü derece devlet hizmeti sınavını kazanarak kamu görevlisi olarak çalışmaya başladı.
19.yy Batı etkisinin Çin’de güçlü bir biçimde hissedildiği bir dönemdi.
Afyon Savaşı ile 1911 Devrimi arasında kalan dönemde Çin’e hem Batı’dan, hem
Japonya’dan baskılar gelmekteydi. Çinli devlet yöneticileri ve aydınlar Batı’ya
açık olmayı savunuyorlardı. Çang Çi-Tungda Batı teknolojisini ve eğitim
sistemini kabul etme vanlısıydı. Ancak ona göre bu yapılırken Çin kültürü,
ahlakı ve siyasal kurumlan korunmalıydı. Çang Çi-Tung Batı’nın siyasal kurum-
larının aktarılmasına ve toplumsal eşitlik kavramına karşı çıkıyordu.
Çang Çi-Tung 1879’da imparatoriçe Tz’uhsi’ nin imparator T’ung-chih’in
ölümünden sonra Kuanghsü’yü yeni imparator seçmesini destekledi. Bu olayla
birlikte imparatoriçenin güvenini kazanan Çang Çi-Tung bürokratik hiyerarşide
hızla yükselmeye başladı. 1882’de Shansi’ye vali olarak atandı. 1884’te Kanton
valisi oldu. 1887’de burada çağdaş bir askeri akademi kurdurdu. 1889’da ise
aynı yerde Çin’in ilk çağdaş darphanesini kurdu. Aynı yıl Hunan’a gitti;
1894-1896 ve 1902-1903 arasında geçici olarak yaptığı Nanking valiliği dışında
18 yıl burada kaldı. Nanking’deki görevi sırasında Alman danışmanların
yardımıyla yeni bir ordunun eğitimini başlattı.
Çang Çi-Tung 1890’da Wuchang’da Çin’in ilk demir ve çelik
fabrikasını kurdu. Ancak gerek teknik bilgi eksikliği, gerek fabrikanın bir
kömür üretimi bölgesinin yakınında kurulmaması 1894’te üretim başladıktan sonra
büyük zararların oluşmasına yol açtı. Çang Çi-Tung aynı bölgede bir tabakhane,
kiremit,, ipek, pamuk ve kâğıt fabrikaları kurdu.
Böylece Wuchang bölgesi “Çin’in Chicago’su” olarak anılmaya
başladı. Hankow’dan Pekin yakınlarına kadar uzanan demiryolu onun sayesinde
gerçekleşti.
Çang Çi-Tung ülkenin gelişmesinde eğitime büyük önem veriyordu.
1898’de ch’üanhsüeh p’ien (“Öğrenmeye
İlişkin Öğüt”) adlı çalışmasını imparator Kuang-hsü’ye sundu, imparator bu
incelemeyi çok beğendi ve tüm ülkeye dağıtılmasını emretti. Çalışma Çinli
öğrencilerin yurt dışında eğitimi, okul sisteminin düzenlenmesi, Japon ve Batı
dillerindeki kitapların Çince’ye çevrilmesi gibi konuları kapsamaktaydı.
1904’te Çang Çi-Tung’a tüm okul sisteminin kurallarını düzenlemesi için yetki
verildi. Onun tarafından hazırlanan yeni yönetmelik, ders programlarını, yurtdışı
öğrenimi, mesleki eğitimi ve araştırma akademilerini içermekteydi. 1907’de
Pekin’deki yeni eğitim bakanlığının başına getirildi. Onun eğitim konusundaki
çabalarının da etkisiyle 1904-1909 arasında Çin’deki okulların sayısı 73 kat,
öğrenci sayısı ise 225 kat arttı. Çang Çi-Tung okul yaşı gelmiş tüm yetenekli
öğrencilerin okula girmelerini sağlamak için 1905’te devlet hizmeti sınavlarını
kaldırdı.
Çang Çi-Tung yabancı devletlerle olan ilişkilerde ihtiyatlı bir
politika izlenmesinden yanaydı. 1900’de Boxer Ayaklanması çıktığı zaman yabancı
konsoloslarla anlaştı ve Orta Çin bölgesinin ayaklanmaya katılmasını önledi.
Çang Çi-Tung Eserleri:
- ch’üanhsüeh p’ien, 1898, (“Öğrenmeye İlişkin Öğüt”).
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 29, Anadolu yayıncılık, 1984.
Yorumlar kapalı.