Çağrı Bey kimdir? Hayatı ve eserleri

Çağrı Bey kimdir? Hayatı ve eserleri: (990-1060) Selçuklu beyi. Büyük Selçuklu devle­tinin kuruluşunda büyük rol oyna­mıştır. Doğum yeri bilinmiyor, Serahs’da öldü. Çakır adıyla da anılır. Çağının geleneğine uyarak, peygam­berlerden Davud’un adını aldı. Tarihçi Beyhaki ile Gardizi onu sürekli bu ad ile anmışlardır. Çağrı Bey, Büyük Selçuklular’ın atası Selçuk’un torunu, Mikail’ın oğlu ve Tuğrul Bey’in kardeşidir. Selçuk’un ölümünden sonra, yönetimindeki boylar­dan en büyük payı Mikail aldı. O da ölünce, Tuğrul ve Çağrı beyler, ayrı bir topluluğun başında bulunan amcaları Arslan Yabgu’yu başbuğ tanıdılar; öte yan­dan Karahanlılar’ın yanında Gazneliler’le yapılan savaşlara katıldılar.

Çağrı Bey, 1016’da Bizans’a saldırmak amacıyla önce Horasan’a
geldi. Orada yaşayan Türkmenler’ den topladığı güçle Irak üzerinden
Azerbaycan’a geçti. Bizans’a bağlı yerel krallıklara saldırdı. 1021’e kadar
Bizans sınırlarında Gürcüler ve Ermeniler’le savaştı. Başarılar kazanıp
ganimetler topladıktan son­ra Tuğrul Bey’in yanına döndü.

Öte yandan Gazneli Mahmud, 1025’te Maveraünnehir’i geçip,
Selçuklular’ın ve Türkmenler’in baş­buğu Arslan Yabgu’yu bir şölen sırasında
yakalayıp Hindistan’a gönderdi. Arslan Yabgu’ya bağlı Türk­men boylarının bir
bölümü Gazneliler’in buyruğuna girdi. Geri kalanlar da Tuğrul ve Çağrı Bevler’e
katıldı.

Tuğrul ve Çağrı Bey 1034’te yaşadıkları toprak­lardan çekilmek
zorunda kalıp Horasan’a geçtiler. Gazne hükümdarı Sultan Mesud’dan askeri
hizmet karşılığı kendileri ve hayvanları için yaylak ve kışlak istediler.
Sultan Mesud bunu kabul etmeyerek, 1035’te Tuğrul ve Çağrı Bey üzerine Beydoğdu
komutasında bir ordu gönderdi.

Çağrı Bey, Nesa yakınında Spendankan yöresin­de Beydoğdu’vu
bozguna uğrattı. Sultan Mesud yenilgi üzerine Selçuklu beyleriyle anlaşıp Oğuz
boylarının Horasan’a yapacakları akınları durdurma­ları koşuluyla barış yaptı.
Tuğrul Bey’e Nesa’yı Çağrı Bey’e, Dehistan’ı, amcaları İnanç Yabgu’ya da
Ferava’yı verdi.

Sultan Mesud’la yapılan anlaşma bir süre sonra bozuldu.
Türkistan’dan gelen göçmenler Horasan’a doldular. Oğuzlar da her veri işgale
başladı. Horasan halkı durumdan şikâyet edince, Sultan Mesud, Subaşı
komutasındaki tüm Horasan askerim 1037’de Türk­menler’in üzerine gönderdi, ama
başarı sağlayamadı. Çağrı Bey Merv’i aldı, burada kendi adına hutbe okuttu.
1038 Mayısı’nda Türkmenler’le birlik olup, Gazne ordusunu ikinci kez yenip
Herat’ı ele geçirdi.

Sultan Mesud bu sürekli savaşlara son vermek amacıyla, büyük bir
güçle Selçuklular üzerine yürü­dü. 23 Mavıs 1040’ta Dandanakan ovasındaki
savaşta, Çağrı Bey Gazneliler’i büyük bir yenilgiye uğrattı. İran ve Maveraünnehır’e
egemen oldu. Tuğrul Bey, onun isteğiyle başbuğluğa getirildi.

Çağrı Bey, oğlu Alp Arslan’a Belh ile Toharistan’ın, öbür
çocuklarına da başka kentlerin yönetimim verdi. 1054’te oğullarının komutasında
gönderdiği güçler, Kırman, Sistan ve Mebran bölgelerini aldı.

Selçuklular’la Gazneliler arasında süren savaş 1059’da Gazne
hükümdarlığına Sultan İbrahim’in geçmesiyle son buldu. Yapılan anlaşmaya göre
Hindukuş Dağları sınır olacak, iki devlet birbirinin topraklarına
saldırmayacaktı. Çağrı Bey bu anlaşma­dan bir yıl sonra Serahs kentinde öldü.
Daha sonra oğlu Alp Arslan’ın Merv’de yaptırdığı türbeye gö­müldü.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 29, Anadolu yayıncılık, 1984.