Çerenkov, Pavel Alekseyeviç kimdir? Hayatı ve eserleri

Çerenkov, Pavel Alekseyeviç kimdir? Hayatı ve eserleri: (1904) SSCB’li fizikçi. Kendi adıyla bilinen ışınım üzerine incelemeleri nedeniyle Nobel Fizik Ödülü’nü kazanmıştır. 26 Temmuz 1904’te Voronezh’de doğdu. Köylü bir aileden geldiğinin dışında gençliğine ilişkin fazla bir bilgi yoktur. 1928’de Voronezh Eyalet Üniversitesi’nin Fiziko-Matematik Fakültesi’nden mezun oldu. 1930’da Moskova’da Lebedev Fizik Enstitüsü’ne atandı. 1940’ta fiziko-matematik bilimleri doktorasını aldı. 1958’de bugün kendi adıyla anılan ışınım türü üzerindeki araştırması nedeniyle I. M. Frank ve I. Y. Tamm ile birlikte Nobel Fizik Ödülü’nü paylaştı. 1959’da Foto-Mezon Laboratuvarı’nın başına getiril­di. 1964’te SSCB Bilimler Akademisi üyeliğine se­çildi.

Çerenkov, kendi adını taşıyan ışınımla ilgili araştırmaya, doktora
öğrencisi olarak Moskova’da Lebedev Enstitüsü’nde Akademisyen S. I. Vavilov’un
yönetiminde başladı. Daha önce birçok araştırmacı kuvvetli gamma ışınımına
tutulan sıvılar ve katılarda soluk mavi bir ışıma gözlemişlerdi. Hatta bu olaya
ilk kez M. Curie radyum üzerine deneyleri sırasında dikkati çekmişti. Genel
kanı, bu olayın “fosforlu” denen maddelerde olduğu gibi, ışımanın madde tara­fından
“depolanıp” sonradan verilmesi türünden bir gazışı olayı olduğuydu. Çerenkov bu
görüşün yanlış olduğunu bir dizi deneyle gösterdi. Önce, ışımanın gamma
ışınımına hedef olan sıvıdan bağımsızlığını ortaya çıkardı. Çeşitli sıvılarda,
hatta iki kez damıtıla­rak içinde gazışı doğurabilecek hiçbir madde bırakılma­mış
suda da ışıma gözleniyordu. Ayrıca, gerçek gazışının başka maddeler eklenmesi
ile söndürülmesi özelliğinin bu yeni ışımada bulunmadığını gördü. Yeni ışımanın
polarlanmasının gazışının polarlanmasından çok farklı olduğunu da bir dizi
deneyle gösterdi. Bu dönemde hassas foton sayaçları olmadığı için, Çerenkov
deneylerini karanlık bir odada çıplak göz ile yapmak zorundaydı ve genellikle
deneye başlama­dan önce bir, bir buçuk saat karanlıkta oturarak gözlerini
karanlığa alıştırması gerekiyordu.

Çerenkov bu deneyleri sonucunda ışımanın gam­ma ışımasından değil,
Compton Olayı yoluyla sıvıda ortaya çıkan elektronlardan geldiği görüşüne
vardı. Bu görüş, sıvıya manyetik alanlar uygulanarak kanıt­landı. Ayrıca
1936’da gamma ışınları yerine X-ışınları kullanılarak ışımanın yönünün gelen
ışınların yönüne bağımlı olduğunu gösterdi. Böylece bu olayın gazışı değil
tümüyle yeni bir ışıma türü olduğu kanıtlandı; ancak bu konuda kuramsal bir
açıklama henüz yoktu. Bu eksiklik Frank ve Tamm’ın çalışmalarıyla gideril­di.
Bu iki fizikçinin geliştirdikleri kuramın özellikleri­ni Çerenkov’un
laboratuvarda incelemesi ve doğrula­ması sonucunda olay tümüyle açıklanmış
oldu.

Çerenkov ışıması aslında bir şok dalgasıdır. Nasıl bir cisim
içinde bulunduğu ortamdaki ses hızını aştığı zaman bir patlama ile ses
yayılırsa, ya da bir gemi hızla gittiği zaman arkasında, bir eşkenar üçgen
şeklinde yayılan dalgalar bırakırsa, Çerenkov ışıması da yüklü bir parçacığın o
ortamda ışık hızını aşmasın­dan doğan bir ışımadır. Boşluktaki ışık hızının (C=
299,793 km/sn) aşılamaması Özel Görelilik Kuramı’nın temellerinden biridir.
Ancak maddi bir ortamda ışığın hızı C’nin, o ortamın kırılma indisi n (n>l) ile bölünmesi ile bulunduğundan, parçacıklar tarafından
aşılabilecek bir hız ortaya çıkar. Bunu aşan parçacık­lar da Çerenkov ışımasına
yol açar.

Çerenkov ışımasının yalnızca ilginç bir olgu olarak kalmayıp,
yüksek enerji fiziğinde çok enerjik parçacıkların hızlarını hassas bir şekilde
ölçmeyi sağlayan Çerenkov sayaçlarına yol açması, Çeren­kov’un katkılarını
bugün daha da önemli bir hale getirmiştir. Antiproton’un bulunuşunda bu
sayaçlar özellikle yararlı olmuştur.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 29, Anadolu yayıncılık, 1984.