Ceberti kimdir? Hayatı ve Eserleri: (1753-1825) Arap, tarihçi. Mısır’ın Fransa işgaline uğradığı dönemle ilgili önemli yapıtlar vermiştir. Abdurrahman b. Haşan el-Ceberti, Kahire’de doğdu, Şubra yolunda öldürüldü. Soyu yedi kuşak önce Habeşistan’ın Cebert bölgesinden gelip Kahire’ ve yerleşmişti. Ceberti ailesi el-Ezher Camisi’nde uzun yıllar ders vermiş, birçok şeyh yetiştirmiş bilgin bir aileydi. Ceberti’nin babası Haşan, el-Ezher’de astronomi öğretimi yapan şeyhlerin sonuncusudur. Ceberti de el-Ezher’de öğrenim gördü. Kahire’nin ünlü bilginleri arasında yer aldı. Napoleon Mısır’ı işgal ettikten sonra onu yönetimde aracı olarak kullandığı seçkinler ve ileri gelenler divanına üye seçti. Ceberti yaşamının son yıllarında Mehmed Ali Paşa’nın muvakkitliğinde bulundu. 1825 sonları ya da 1826 başlarında Kahire’ye dönerken Şubra yolunda öldürüldü. Ölüm tarihi bazı kaynaklarda 22 Haziran 1822’dir. Yazdığı Mısır tarihinde ileri sürdüğü görüşlerinden kuşkulanan Mehmed Ali Paşa’nın bu cinayette parmağı olduğu sanılıyor.
Ceberti’nin en önemli yapıtı Acaibü’l-Asar fi’l- Teracim ve’l-Ahbar adlı 1628-1321 yıllarını kapsayan Mısır tarihidir. Kitap Mehmed Ali Paşa ve yönetimine karşı görüşler taşıması nedeniyle uzun süre yasaklandı. Daha önce yapılmış bir baskısı da toplatılıp yok edildi. Mısırlı bilim adamlarından Şefik Mansur Bey ve arkadaşları yapıtı eksik ve düzensiz bir biçimde Fransızca’ya çevirdiler. Ayrıca G. Wiet, yayımlanan bölümlerin indeksini hazırladı. Yapıtta tarihi olaylar, Doğu’nun yaşam biçimi, gözlemlere dayanılarak verilmiştir. Kitap, özellikle değerli bilgiler veren bir biyografya sözlüğü niteliğindedir. Muzhiru t-Takdis bi-Zehebi Devleti’l-Fransız adlı yapıtı Mısır’ın Fransız işgali sırasında tuttuğu birkaç yıllık notlan içerir. Yazımı 1802 başlarında tamamlanmıştır. Ceberti bu kitapta Fraıısızlar’a karşı sert eleştiriler yöneltir. Yapıt Muhammed Ata tarafından Yei’miyyetü’l-Ceberti adıyla bastırılmıştır. Yapıtın, Mütercim Asım Efendi tarafından yapılmış, Muzhirü’t-Takdis bi Hurua Taifeti’l transız ve Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin yaptığı ve basılı, Tarih-ı Mısr adlı Türkçe çevirileri vardır.
Ceberti’nin ayrıca Şamlı tarihçi Muhammed Halil b. Ali el-Muradi’nin 18. yy Arap şair, bilgin ve devlet adamlarının yaşam öyküleriyle ilgili Sılkü’d- Dürer li A’yani’l-Kürni’s-Suni Aşer adlı yapıtının hazırlanmasında hocası Murtasa el-Zebidi ile birlikte büvük yardımları olmuştur. Davud b. Ömer el- Antaki’nin tıp konusundaki Tezkiretü’l -Elbab adlı yapıtını özetlemiş, Bin bir gece Masalları’nın dilini sadeleştirip, kendisinin ve başkalarından derlediği nükteleri eklemiştir. Bu nüsha bugün elimizde yoktur.
Ceberti’nin İslam tarihi konusunda derin bir bilgisi yoktu. Önemli bir İslam tarihçisiyle de kişisel bir ilişkide bulunduğu bilinmiyor. Buna karşın Mısır’ da özellikle Kahire’de geçen olayları yakından izlemiştir. Babası Şeyh Hasan’ın Memluk ve Osmanlı ulemasıyla yakın dostluğu vardı. Ceberti’nın kişiliğinin ve dünya görüşünün oluşmasında babasının büyük payı vardır. Ceberti, Muradi ve Murtaza el-Zebidi’den de geniş ölçüde etkilenmiştir.
Ceberti Eserleri:
- Aca’ıbü’l-Âsar fi’l-Teracim ve’l- Ahbar, (ö.s.), 4 cilt, 1
- 873-1880; Yevmiyyetü’l-Ceberti, (6.s.), Muhammed Ata (yay.), 2 cilt, 1958;
- Tarih-i Mısr, (ö.s.), Mustafa Behçet Efendi (çev.), 1865.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Cilt 24, Anadolu yayıncılık.
Ceberti kimdir? Hayatı ve eserleri: On sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda yaşamış târihçi. İsmi Abdurrahmân bin Hasan’dır. Aslen Habeşistan’ın Cebert bölgesinden olduğu için, Ceberti diye meşhûr olmuştur. Dedeleri yedi nesilden beri Mısır’a yerleşmiş olup, Kâhire’de El-Ezher Câmiinde ders vermişler, birçok âlim yetiştirmişlerdir. Babası
Ezher Medresesinde hey’et (astronomi) âlimi idi. 1753 (H. 1168) senesinde Kâhire’de doğdu. 1822 (H. 1237) senesinde vefât etti.
Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevverede ilim tahsil eden Ceberti, Kâhire’deki Ezher Üniversitesinden mezun oldu. Aynı üniversitede ders vermeye başladı. Mısır’ın Fransızlar tarafından işgâl edilmesi sırasında, Napolyon Bonaparte, Ceberti’yi Mısır idâresi için kurulan âyan ve eşrâf dîvânına âzâ (üye) tâyin etti. Bu devre sona erince, Osmanlı Devletinin Mısır vâlisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından Saray muvakkitliğine tâyin edildi. Mısır târihiyle ilgili eserler yazdı. 1822 (H. 1237) senesinde Kâhire’ye dönerken Şubia yolunda öldürüldü.
Ceberti Eserleri:
1. Acâib-ül-Âsâr fît-Terâcim vel-Ahbâr: Târih-i Ceberti adıyla da bilinen bu eserinde, 1688-1821 târihleri arasındaki olayları anlatmıştır. 1791 senesinden sonra yazmaya başladığı bu eser, Mısır târihi için önemli bir kaynaktır. Cebertî bu târihi hazırlarken, ihtiyarların hâtıralarından, devlet vesîkalarından, mezâr kitâbelerinden faydalandı. Kendi devrindeki hâdiseleri de kendi görüş ve hâtıralarına dayanarak yazdı. Bu eserin sosyolojik değeri yüksektir.
2. Muzhir-üt-Takdîs bi-Zihâbi Devlet-il- Fransis: Bu eserinde Fransız işgâl devrini anlatmıştır. 1958 senesinde iki cilt hâlinde basılmış olan bu eser, iki defâ Türkçeye tercüme edilmiş, ikinci tercüme, Târih-i Mısır adıyla basılmıştır.
KAYNAK: REHBER ANSİKLOPEDİSİ, 4. CİLT
Yorumlar kapalı.