Alvan Graham Clark Kimdir? Hayatı ve Eserleri

Alvan Graham Clark Kimdir? Hayatı ve Eserleri: (1832-1897) ABD’li astronom. Ürettiği mercekler ve gözlem araçlarıyla astronominin gelişmesine katkıları olmuştur. 10 Temmuz 1832’de Massachusetts Eyaleti’nin Fail River kentinde doğdu, 9 Haziran 1897’de aynı eyaletin Cambridge kentinde öldü. Astronomiye ilişkin bilgilerini Cambridge Port’taki imalathanesin­de gözlemevlerine özel mercekler yapan babası Alvan Clark’tan (1804-1887) öğrendi. Babası ve ağabeyi George Bassett Clark (1827-1891) ile birlikte o dönemde ABD’nin en önemli gözlemevlerine çeşitli teleskop ve gözlem araçları üreten Alvan Graham Clark, astronomi­ye ilişkin araştırmalarını daha çok geliştirdiği mercek­leri denemek amacıyla yaptı. İlk önemli başarısı 13 Ocak 186 i ’de yeni yaptığı 17 inç’lik (bir inç 2,54 cm’dir) merceği denerken, Siriüs yıldızına eşlik eden son derece küçük bir yıldızı gözlemesi oldu. Daha önce, Bessel Siriüs’ün hareke­tinde bir dalgalanma gözlemiş, Siriüs’e eşlik eden büyük ve karanlık bir gökcisminin varlığı ile yorumlanmıştı. Clark’ın gözle­mi ise, bu tahminlerin aksine, söz konusu gökcisminin oldukça ufak ve aydınlık bir yıldız olduğunu ortaya koydu. Clark’ın bu başarısını Fransız Bilimler Akade­misi Lalande madalyası ile ödüllendirdi.

Bu
gözlem, Clark’ın ölümünden sonra da son derece önemli yeni bulgulara yol açtı.
Siriüs’e eşlik eden yıldızın boyutlarının ufaklığına karşın, Güneş’ten yirmi
kez büyük Siriüs’un hareketini bu denli etkilemesi, Sirıüs-B adı verilen eş
cismin o zamana değin görülmemiş yüksek yoğunlukta yeni tip bir yıldız olduğunu
göstermişti. 1914’te W. S. Adams tarafından yapılan bu yorum, zamanla “Beyaz
cüce­ler” denen çok yoğun ve parlak yeni bir yıldız sınıfının tanınmasını ve
bunların yıldız evrimindeki yerlerinin anlaşılmasını sağladı. Einstein’ın genel
gö­relilik kuramında beklenen “ışığın frekansının kuv­vetli yerçekimi altında
kızıla kayması (red shift) olayı ise ilk kez Clark’ın bulduğu Siriüs-B’nin kuv­vetli
yerçekimi alanında gözlenebildi. Alvan Graham Clark, geliştir­diği hassas
gözlem araçları ile çift yıldız sistemlerini incelemeyi sürdürerek 16 tane çift
yıldız buldu.

Clark’ın
çalışmaları ölümünden kısa bir süre önce kendi geliştirdiği Yerkes teleskopunun
kurulma­sıyla doruğa ulaştı. Dünyada halen bundan daha büyük kırınıma dayanan
(mercekli) bir teleskop yoktur. Daha büyük teleskoplarda, hem kuruluşta, hem de
mekanik işletmede kolaylık sağladıkları için büyük mercekler yerine aynalar
yeğlenmektedir.

Clark’ın
yaşamı ve çalışmaları, dar bir konuda da olsa, mükemmeli arama tutkusunun
bilimde başkala­rının da katkıları ile ne denli önemli sonuçlar doğura­bileceğinin
bir örneğidir. Alvan Graham Clark ayrıca teknisyenlik ve bilim adamlığını
başarılı bir şekilde birleştirerek, o dönemde astronomide Avrupa’ya göre geri
durumda bulunan ABD’de bu alanın gelişmesine yardımcı olmuştur.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 26, Anadolu yayıncılık.