Salvador Dali kimdir? Hayatı ve eserleri

Salvador Dali kimdir? Hayatı ve eserleri: (1904) İspanyol, ressam. Veriştik Gerçeküs­tücülüğün en başta gelen temsilci­sidir. Mayıs 1904’te Barcelona yakınlarındaki Figueras’ta doğdu. 1921-1924 arasında Madrid Güzel Sanatlar Okulu’nda resim eğitimi gördü. 1925’te Barcelona’da, 1926’da Madrid’de iki kişisel sergi açtı. 1928’de Versailles Sarayı ile Grevin Wax Müzesi’ni görmek ve Picasso ile tanışmak üzere Paris’e gitti. Gerçeküstücü çevrelerle yakınlık kurdu, giderek bu akımın öncülerinden oldu. Uluslararası Gerçeküstücüler sergilerine katıldı. 1929’da Paul Eluard’ın eski karısı Gala ile evlendi Aynı yıl Galerie Geamans’da açtığı sergi büyük bir başarı kazandı. Yönetmen Bunuel ile birlikte 1929’da Un Chien Andalou (“En­dülüs Köpeği”), 1931’de de L’age d’or (Altın Çağ) adlı filmler üstünde çalıştı. 1934’te Lautreamont’un Chants de Maldoror adlı yapıtını resimledi. 1937’de İtalya’yı gezdi. Rönesans dönemi yapıtlarını ve barok üslubun örneklerini inceledi. 1940’ta ABD’ye yerleş­ti. 1941’de New York Modern Sanatlar Müzesi’nde büyük bir toplu sergi açtı. Ertesi yıl La vie secrete de Salvador Dali (“Salvador Dali’nin Gizli Yaşamı”), 1948’de de Fifty Secrets of the Art of Magic (“Büyü Sanatının Elli Sırrı”) adlı kitaplarını yayımladı. II. Dün­ya Savaşı sonrasında İspanya’ya dönerek Katalonya bölgesindeki Cadagues’e yerleşti. Buradaki eski bir kiliseyi Salvador Dali Müzesi’ne dönüştürmeye gi­rişti.

Dali’nin ilgiyi üstüne çekmek için
yaptığı olağan­dışı davranışlar sanatını ve gerçek sanatçı kişiliğim zaman zaman gölgelemiştir. Ama o yine
de Batı resim geleneğini yakından tanıyan, dikkatli ve titiz bir resim
ustasıdır. Öğrenciliğinde akademik resmin yöntem ve kurallarını büyük bir
kolaylıkla kavramış, çeşitli sanat dergileri aracılığıyla Kübizm, Fütürizm
(Gelecekçi­lik) ve Metafizik resim gibi eğilimleri yakından izlemiştir.
Özellikle 1928’e değin Chirico başta olmak üzere metafizik ressamların düşsel
gerçekçiliğinden ve nesnelerin gizemsel dünyasına gösterdikleri ilgiden
etkilenmiştir. Düşsel bir Gerçekçilik (Realizm) anlayı­şıyla Fütürizm arasında
orta bir yol aramıştır. Ancak Freud’un kuramlarını öğrendikten sonra bilinçaltı
imgelerin akıldışı dünyasını olduğu gibi betimlemeye yönelik bir üslup geliştirmeye
başlamıştır. Biyomorfik ya da Mutlak Gerçeküstücülük’ün karşı seçeneği olan bu
eğilim Veriştik Gerçeküstücülük olarak adlandırılır. Biyomorfik
Gerçeküstücülük’te salt bi­çim ve renkler, Veriştik Gerçeküstücülük’te ise ger­çekçi
bir biçimde işlenmiş, birbiriyle bağlantısız imgeler otomatik yöntemler
aracılığıyla bir araya getirilir.

Salvador Dali daha ilk yapıtlarında geliştirdiği kendine özgü bir mitolojiye ve
bilinçaltı dünyasının imgeleri­ne sonuna dek bağlı kalmıştır. Bu resim
dünyasında Katalonya kıyılarının görüntüleri, bir de Dali’nin çocukluk
yaşamıyla ilgili anılar büyük bir yer tutar. Dali bu değişik nitelikteki
görüntü ve imgeleri, Max Ernst’in jrottage yönteminden esinlendiği ve paranoiac-critical
activity (paranoyak-eleştirel etkinlik) adını verdiği bir yöntemle işler.
Bu yönteme göre zihni ve bilinçaltını sürekli heyecan ve taşkınlık halinde tut­mak
temeldir. Bu yolla üretilen anısal ve düşsel imgeler dış dünya gerçeğinden
bağımsız bir bağlam içinde bir araya getirilerek şaşırtıcı görüntüler elde
edilir. Gerçeküstücüler, olaylar ya da imgeler arasında beklenmedik bağlantılar
kurarak akıldışı olayların kendiliğinden oluşmasını sağlarlar. Aklın denetimi
olmadan bilinçaltından kaynaklanan imgelerin akılcı ve aşırı gerçekçi bir
yöntemle işlenmesi, Dali’nin Veriştik Gerçcküstüciilük’ünün etkileyici yanların­dan
biridir. Onun resimlerinde neyin gerçek, neyin düşsel olduğunu ayırmak
olanaksızdır.

Dali’nin aynı anda iki ayrı şeyi
temsil eden ikili imgeleri kullanma tutkusu da resminin temel niteliklerindendir.
Örneğin, bir resminde masa üstüne yerleştirilmiş bir vazonun her iki yanında
kalan boşluklar, aynı zamanda karşılıklı iki profil portre görünümünde
düzenlenmiştir. Gene Voltaire’in Büs­tünün Yok Olduğu Esir Pazarı adlı yapıtında siyah şapkalı
kadınların başlan, bir yandan da Voltaire’in büstünün gözlerini oluşturur.

Dali’nin resimleri, hadım
edilmekten ve boşluk­tan duyulan korku, mastürbasyon, doğum öncesi yaşama
duyulan özlem gibi cinsel imgelerle doludur. Ancak Salvador Dali yapıtlarını en ince ayrıntısına dek kendisi yorumlar ve izleyicinin
bilinçaltı dünyası ile akılcı bir yorum arasında bölünmesine yol açar. Bu
bölünme resminin çarpıcı etkisini daha da artırır.

Genelde Dali’nin sanatı, aklın
gerçeklerin üstüne örttüğü örtüyü kaldırmak olarak tanımlanabilir. Bu örtünün
altındaki dünya, zaman kavramını dışlayan erimiş saatler, bozulmaya başlamış
vücut parçaları, yanan zürafalar, gövdesinde çekmeceler taşıyan insan figürleri
gibi onun kendi yaşantısından kaynaklanan imgelerle biçim bulur. Örneğin – bir
hadım etme olayı olarak yorumladığı –
Guillaume Teli efsanesini konu alan bir dizi resmini, babasıyla bozuşması
üzerine yapmıştır. Yiyeceğe karşı aşırı düşkünlüğünü Gala’yı omuzlarında parça
etlerle gösteren bir resimle betimlemiştir.

Salvador Dali emperyalizmi öven sözleri ve parasal çıkar sağlama eğilimi
nedeniyle, burjuva ahlakına karşı çıkan Gerçeküstücülük’ün devrimci tutumuna
gide­rek ters düştü ve 1939’dan başlayarak Gerçeküstücüler’ce hareketin dışında
görülmeye başlandı. Oysa, Salvador Dali de 1937’de İtalya’ya yaptığı
geziden sonra İtalyan Rönesans sanatından etkilenmiş, özellikle Raffaello’dan
kaynaklanan bir tür çağdaş Klasizm (Klasikçilik) arayışı içine girmişti. II. Dünya
Savaşı sonrasında barok geleneğin izlerinin açıkça duyum- sandığı mistik bir
sanat anlayışı geliştirmiştir. Gene de bu değişim bütünüyle gerçeküstücü bir
bakış açısının dışında değildir. Onun bu dönem resimleri, özellikle imgelerin
bir araya getirilişiyle hâlâ gerçeküstü bir hava taşır. Ancak Salvador Dali bu yapıtlarda 16.yy İspanya’sının yayılmacı ruhunu ve Katolik
hareketin militan tavrını övmüştür.

Salvador Dali resmin dışında, şiir ve heykelle de uğraşmış­tır. Ayrıca
karnavallar düzenlemiş, giysi ve vitrin tasarımları yapmış, bu konularla
kuramsal düzeyde de ilgilenmiştir.

Salvador Dali
Eserleri:

Resim:

1. Aydınlatılmış Hazlar, 1929, Modern
   Sanatlar Müzesi, New York;
2. Lenin’in Bir Piyano Üstündeki Altı Görünüşü, 1931-1933, Modern Sanat Müzesi, Paris;
3. Belleğin
   Israrı, 1931, Modern Sanatlar Müzesi, New York;
4. Sıvı Arzuların Doğuşu, 1932;
5. Delfli
   Vermeer’in Bir Masa Olarak da Kullanılabilen Hayaleti, 1934,
   Salvador Dalı Müzesi, Cleveland;
6. Guillaume Tell’in Anlaşılamazlığı, 1934, Ulu­sal Müze, Stockholm;
7. Mae-West, 1934-1936; Sanat
   Enstitüsü, Chicago;
8. Haşlanmış Fasulyelerle Yapılmış Yumuşak Konstrüksiyon: Iç Savaş
   Sezgisi, 1936, Sanat Müzesi, Philadelphıa;
9. Narkissos’un Değişimi, 1936- 1937,
   Tate Galerisi, Londra;
10. Yanan Zürafa, 1936-1937, Sanat
    Müzesi, Basel;
11. Afrika İzlenimleri, 1938, Tate
    Galerisi, Londra;
12. Voltaire’in Büstünün Yok Olduğu Esir Pazarı, 1940, Salvador Dali Müzesi, Cleveland;
13. Çarmıha Geriliş, 1951, Sanat
    Galerisi, Glasgow;
14. Son Yemek, 1955, Ulusal
    Sanat Galerisi, Washington D.C.

Film:

1. Un chien Andalou (J.Bunuel
   ile), 1928, (“Endülüs Köpeği”);
2. İkili imgeler L’age d’or (J.Bunuel ile), 1931, (Altın Çağ).

Kitap Resimleri:

1. Lautreamont’un Chants de Maldoror’u.

Ki­tap:

1. La femme visible, 1930,
   (“Görünen Kadın”);
2. Conquest oj Irrational, 1935,
   (“Akıldışının Fethi”);
3. La vie secrete de Salvador Dali, 1942,
   (“Salvador Dali’nin Gizli Yaşamı”);
4. Fifty Secrets of the Art of Magic, 1948, (“Büyü Sanatının Elli Sırrı”);
5. Journal d’un genie, 1964, (“Bir
   Dahinin Günlüğü”).

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Cilt 29,
Anadolu yayıncılık, 1984.