John Bunyan kimdir? Hayatı ve eserleri

John Bunyan kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1628-1688) İngiliz din adamı ve yazar. Kutsal kitap kadar çok okunan The Pilgrim’s Progress (Hac Yolunda) adlı yapıtı ile İngiliz romanının doğuşunu etkile­miştir. Kasım 1628’de Bedford yakınında, Elstosv’da doğdu, 31 Ağustos 1688’de Londra’da öldü. Babası gezgin bir tenekeciydi. Yöredeki ilkokulda okuma yazmayı öğrenen Bünyan, daha sonra okulu bıraka­rak babasının zanaatini öğrendi. 1644’te iç savaşın başlaması üzerine Parlamento’nun yanında orduya katıldı ve 1647’ye kadar askerlik yaptı.

İç savaşa katıldığı üç yıl içinde, Cromwell yandaşları arasında savaşan Quaker, Seeker gibi kovu Püriten tarikatlerden etkilendi. Ordudan ayrıldıktan bir süre sonra evlendi. Dindar bir aileden gelen karısı çeyiziyle birlikte Arthur Dent’in The Planı Mans Path-way to Heaven (“Sıradan insan için Cennete Giden Yol”) ve Lewis Bayly’nin The Practice of Piety (“Dindar Bir Yaşam Sürmenin Yolu”) kitaplarını da getirmişti. Bu kitapları okuduğu sıralarda, geçmişte sürdürdüğü dindarca sayılmayan yaşantıdan büyük bir pişmanlığa kapılan Bünyan, 1650-1655 arasında bir çile ve onu izleyen aydınlanma dönemine girdi. En sonunda 1655’te Bedford ayrılıkçı kilisesine katılarak vaiz oldu.

Yetenekli bir konuşmacı ve vaiz olarak sivrilen Bünyan, 1659’da Bedford kilisesinin önderlerinden biri sayılmaya başlamıştı. 1660’ta Cromwell yönetimi yıkılarak Restorasyon dönemi başladığında, İngiliz Ulusal Kilisesi’nin karşıtı tarikatler arasında önde gelen isimlerden biri haline geldi. 1660’ta Ulusal Kilise geleneklerine aykırı ayin düzenlemekle suçla­narak tutuklandı, 1661’de hapse mahkûm oldu. Ha­piste kaldığı on iki yıl içinde Grace Abounding adını verdiği otobiyografisini yazdı.

John Bunyan

Bunyan ‘ın günah ve kayıtsızlıktan dindarlığa geçişini anlatan bu ruhsal otobiyografi bu türün başka örneklerinde de görüldüğü gibi, “Günaha teşvik-Günah-Pişmanlık-Ödül” aşamalarını izliyordu. 1672’de Kral II. Charles’ın ilan ettiği afla hapisten çıktı; aynı yıl kendisi gibi Ulusal Kilise’ye karşı yirmi beş rahiple birlikte vaaz verebilme izni aldı. 1677’de yeniden hapse atıldıysa da bu mahkûmiyetinin altı aydan fazla sürmediği sanılmaktadır.

1678’de
The Pilgrim’s Progress’i (Hac Yolunda) yayımladı. Bu yapıt Christian (Hıristiyan) adlı başkişisinin Umut, Cehalet, Dünyevi Akıl, Pişmanlık gibi alegorik,
kişilerin arasında Tanrı yolunu buluşunu ve bu dünyadan öbür dünyaya geçişini
anlatıyordu. Dinsel amaçlı bir yapıt olmasına karşın, Hac Yolunda, anlatımındaki
akıcılık, Bünyan’ın çocukluğundan ben kendisini etkileyen halk öykülerinin
bıraktığı izler ve betimlemelerindeki
gerçekçilik dolayısıyla hemen se­vilen bir kitap oldu. Kişileri
alegori geleneğine uygun biçimde soyut erdem ve kötülükleri temsil edecek
tarzda isimlendirilmiş olmalarına karşın, davranış ve eylemleriyle gerçek yaşamdan alınmışlardı. Bu yüz­den
ruhani bir hac yolculuğu olarak beliren olay örgüsü somut dünyada, gerçek
koşullar içinde gelişen bir serüvenler dizisi niteliği kazandı. Bu özelliği ile
Hac
Yolunda öncesi
ve sonrası olmayan özgün bir yapıttır. 18.yy’da Defoe ile birlikte başlayacak
olan dindışı roman geleneği içinde ürün veren yazarlar Bünyan’ın alegorik
öğelerinin dışında
kalan anlatım tekniklerinden ve
kalıplarından uzun süre yararlan­dılar.

Bünyan
Hac Yolunda’nın 1684’te
yayımlanan ikinci bölümünde Christian’ın karısı
Christiana’nın “hac yolculuğunu” anlattı. 1680’de The Life and Death of Mr. Badman (“Bay
Kötüadam’ın Yaşamı ve Ölümü”) ve 1682’de The
Holy War (“Kutsal
Savaş”) adlı iki alegori daha yazdı.

John Bunyan Eserleri

1. Grace
   Abounding (otobiyografi), 1666;
2. The
   Pilgrim’s Progress: 1.Bölüm,
   1678;
3. The Pilgrim’s Progress: 2.Bölüm, 1684; (Hac Yolunda, 1967, sadeleştirilmiş baskı);
4. The
   Life and Death of Mr.Badman, 1680,
   (“Bay Kötüadam’ın Yaşamı ve Ölümü”);
5. The
   Holy War, 1682,
   (“Kutsal Savaş”).

Kaynak:
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 21. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983