Delambre, Jean Baptiste-Joseph kimdir? Hayatı ve eserleri

Delambre, Jean Baptiste-Joseph kimdir? Hayatı ve eserleri: (1749-1822) Fransız astronomi bilgini. Uranüs gezegeninin hareketine ilişkin hesap­lar yapmış, astronomi tarihine ilişkin önemli bir yapıt hazırlamıştır. 19 Eylül 1749’da Amiens’de doğdu, 19 Ağustos 1 822’de Paris’te öldü. İlk eğitimini Amiens’deki okullarda yaptı; kazandığı bir bursla Latince, Yunan­ca ve tarih konularında eğitim görmek üzere Paris’te College du Plessis’e devam etti. Geçimini sağlamak amacıyla çeviriler yaptı. Astronomi öğrenmeye başla­dığı zaman otuz yaşına varmıştı. 1771’de oğluna özel dersler vermeye başladığı, geniş olanakları bulunan Geoffroy d’Assy’nin de desteğiyle 1788’de ufak bir gözlemevi kurdu. Lalande’ın College de France’ta verdiği derslere devam etti. Güçlü belleği ve astrono­mi çalışmalarıyla Lalande’ın ilgisini çeken, astronomi ders kitabına getirdiği açıklama ve eleştirileriyle de saygısını kazanan Delambre, sonunda bu ünlü astro­nomun asistanı oldu. 1795’te Boylamlar Daıresı ‘ne atanan Delambre, 1807’de Lalande’ın ölümü üzerine College de France’ta astronomi profesörlüğüne geti­rildi.

Fransız Bilimler Akademisi 1790’da
Herschel’in 1781 ‘de keşfettiği Uranüs gezegeninin hareketlerini konu eden bir
yarışma açtı. Bu gezegenin yörünge ve hareketini saptamak üzere Jüpiter ve Satürn’ün
oluş­turduğu tedirgemeleri de göz önünde bulunduran Delambre, hazırladığı
Uranüs cetvelleriyle konulan ödülü, 1792’de de Akademi’nin yıllık ödülünü kazan­dı.
Ardı ardına gelen bu başarıları sonucu Akademi üyeliğine seçildiği gibi, o
sırada standart uzunluk birimi olarak düşünülen metre sistemi için öngörülen
geodetik ölçümleri gerçekleştirecek komisyona da girdi. 1792’den 1799’a değin
Pierre Mechain (1744­1804) ile birlikte türlü zorluklara karşın Dunkerque ile
Barselona arasındaki meridyen yayını ölçmeyı başaran Delambre, ölçümün öyküsünü
ve sonuçlarını 1807-1810 arasında Base
du systeme metrique (“Met­rik Sistemin Temeli”) adlı üç ciltlik yapıtında yayım­ladı.

Delambre yaşamının yaklaşık son yirmi
yılını daha çok bilim tarihi çalışmalarına ayırdı. 1810’da yayımladığı Rapport
historique sur les progres des sciences mathematiques depuis 1789’da matematik alanında 1789’dan
sonraki gelişmeleri özetledi; hemen sonra da astronomi tarihi üzerine
çalışmalara başladı. Birçok dil bilen, bilim tarihi konusunda derin bilgiye
sahip olan Delambre, konu ettiği kimi yapıtların çevirisine de katkıda
bulunarak altı ciltlik bir astrono­mi tarihi hazırladı. İlk iki cildi 1817’de,
son cildi de ölümünden sonra 1827’de yayımlanan bu çalışması, o güne değin
hiçbir bilim dalında benzeri bulunmayan, astronomi alanındaki gelişmeleri
ayrıntılı bir biçimde, kronolojik sırayla veren dev bir yapıttı.

Jean Baptiste-Joseph Delambre Eserleri:

1. Base
   du systeme metrique, 3 cilt, 1806,1807,1810, (“Metrik Sistemin Temeli”);
2. Rapport hıstorıque
   sur ies progres des sciences mathematıques depuis 1789, 1810, (“1789’dan Bu Yana Matematik Bili­mindeki
   Gelişmeler Üzerine Tarihi Rapor”);
3. Histoire
   de’l’astronomie, 6 cilt, 1817-1827, (“Astronomi Tarihi”).

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 31, Anadolu yayıncılık, 1984.