Bernhard Bolzano kimdir? Hayatı ve eserleri

Bernhard Bolzano kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1781-1848) Çek filozof ve matematikçi. Kant sonrası idealist felsefeye karşı mate­matik bilimler üzerinde temellendir­diği bilimsel felsefeyi savunmuştur. Prag’da doğdu, orada öldü. Babası sanat yapıtları alıp satan bir İtalyan, annesi ise Alman bir tüccarın kızı idi. Matematik, ielsete veTanrıbilim konusundaki temel öğrenimini doğduğu ilde tamamladı. Yine orada matematik doktoru oldu (1804). Ertesi yıl Katolik Kilisesi’nde papazlık unvanını aldı. Kısa bir süre sonra Karlova Üniversitesi’ndeTanrıbılimdalında geçici bir profesörlük görevi aldı. Dinsel ve siyasal sapkınlıkla suçlandıktan sonra bu görevinden ayrılmak zorunda kaldı (1819). Bundan sonraki yaşamının büyük bölü­münü, ailesiyle birlikte, koruyucusu A. Hoffmann’m güney Bohemya’daki malikânesinde geçirdi. Son dö­nem yazılarını Metternich sansüründen güçlükle geçi­ren düşünür, solunum yolu hastalığından öldü.

Bolzano’nun matematik alanında geliştirdiği dü­şünceler çağdaşlarınca tam olarak anlaşılamadı. Bu nedenle matematiksel çözümlemenin temelleri ile ilgili görüşlerinin değer ve önemi uzun süre farkedile- memiştir. Weierstrass’ın adıyla anılan ünlü teoremin, Bolzano tarafından 40 yıl önce bulunduğu, ancak 1920’lerde, bu düşünürün ardında bıraktığı yazılar incelendiğinde ortaya çıkmıştır. Nicelik kavramını geniş bir anlamda yorumlayarak, matematiği tümüyle kapsayan bir nicelikler biliminin temellerini kurmak yolunda gösterdiği çabalar büyük önem taşır. Bu bağlamdaki başlıca katkısı temellerin kuruluşunda, Leibniz ve Kant geleneğinde yaygın olan uzay ve zaman sezgilerinin kullanımına karşı çıkışıdır. Onun sezgileri dışlavan yöntemi ancak salt çözümlemeye yer verir. Kendisinden bir kuşak sonra gelen Georg Cantor, kümeler kuramını ortaya atarken Bolzano’ dan etkilendiğini açıkça belirtir.

Bolzano, yaşadığı çağda daha çok bir Tanrıbilimci vc ahlakçı olarak tanınıyordu. Bu konularda verdiği derslerde toplumcu görüşler yaydı. Çalışmadan sağla­nan özel mülkiyete karşı çıkarak, insanın onsuz olunmaz nitelikleri saydığı eşitlik ve insan haklan için her türlü özveriye katlanılması gereğini savundu. Bu derslerde biçimlendirdiği görüşlerini, Von dem besten Staate başlığı altında, kitap haline getirmiş ancak bunu yaşamı süresince yayımlatamamıştır. Tanrıbilim alanında Bolzano, katolikliğin sağduyuya uyduğunu göstermeye çalışır. Bu amaçla, katolikliğin içerdiği mistik öğeleri ya görmezden gelir ya da bunları simgeler olarak yorumlar. Toplum ahlakı konusunda Bentham’ı anımsatan bir yararcılık benimser. Ona göre, ahlakın en üst ilkesi “Bizim için olanaklı olan bütün eylemler arasından, sonuçları tartıldığında, çoğunluğu her yönüyle daha iyiye götürecek olanı” seçmeyi gerektirir.

Köktenci bir kuşkuculuğa karşı koyabilmek için Bolzano bilgi kuramını kimi ontolojik ilkeler üzerin­de temellendirir. Kant’ı anımsatan bir anlamda “ken­dinde doğruluklar” (Wahrbeiten an sich) bulunduğu­nu ileri sürer. Bunlar hem dilden hem de insandan önce gelir. Bu nedenle de düşünülmüş ve söze dökülmüş doğruluklardan ayırt edilmelidirler. Ken­dinde doğruluklar, “kendinde önermelerin” (Satze an sich) bir alt öbeğidir. Kendinde önermeler de düşü­nülmüş ve dile getirilmiş önermelerden ayırt edilmeli­dirler. Önermeler, terimler ya da “kendinde tasarım­lardan” (Vorstellungen an sich) oluşurlar. Bunlar da sözcükler ve zihindeki öznel idealarla karıştırılmama­lıdır. Terimler, hakkında oldukları nesneden özenle ayrıştırılmalıdır. Ancak bu nesneler ve sözler somut varlık taşıyabilirler. Bu ise zorunlu değildir; nesneler ve dilsel anlatımlar soyut olarak ta varolabilirler. Terimler ya yalın ya da karmaşık, ya boş, ya da dolu olabilir. Dolu olduklarında tekil veya genel olurlar. Boş terimler, -1, 0, Hiç, Altın dağ, gibileridir. Bunların karşılığı yoktur.

Terimlerin biraraya gelmesinden oluşan önerme­ler terimlerin düzenli sıralanmaları olarak düşünüle­bilir. Bir önermenin içeriği ise, düzensiz bir yalın terimler öbeğidir. Karmaşık terimler de buna benzer bir yapıdadır. 3’ ve 5\ başka başka terimler olmalarına karşın özdeş bir içerik taşırlar. Öte yandan 2′ ve 4^:, ayrı terimler olarak, hem özdeş içeriğe hem de özdeş bir nesneye sahiptirler, içeriğin böyle bir yorumu, içlem ve kaplam arasında görülen geleneksel karışık- lılığı yıkmaktadır.

Bolzano, 19. yy’ın ilk yarısında bilgi ve mantık konularında özgün ve önemli bir felsefi yaklaşım ortaya koymuştur. Leibniz ve Kant felsefelerini temel alan çağdaşı Alman idealizmine karşı çıkmış, sezgicili­ğe karşı çözümlemeyi, spekülasyona karşı da bilimsel bir tutumu yeğlemiştir. 19. yy’ın sonundan itibaren büyük bir gelişme gösteren analitik düşünce ve matematik felsefesini etkilemiş, öte yandan da Brentano, Meinong ve Husserl gibi filozofların düşünceleri­nin biçimlenmesinde payı olmuştur. Bolzano bir matematikçi olarak da çağının çok ilerisindedir.

Bernhard Bolzano Eserleri

1. Athanasia oder Gründe für die Unsterblichkeit der Seele, 1827, (“Ruhun Ölümsüzlüğü ve Sarsılmazlığı Üstüne”);
2. Lehrhuch der Religions-Wıssenschaft, 1834, (“Din Bilimi El Kitabı”);
3. Von dem Besten Staate; Wissensehaftslehre, 1837, (“İyi Devlet Üstüne Bilim Öğretisi”);
4. Paradoxıen des Unendlichen, (ö.s.), 1851, (“Sonsuzluğun Paradoksları”);
5. Grundlegung der Logik, (ö.s.), 1964, (“Mantığın Temellendirilmcsi”).

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 18. cilt, Anadolu yayıncılık, 1984