Aleksandr Aleksandroviç Bogdanov kimdir?

Aleksandr Aleksandroviç Bogdanov kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1873-1928) Rus düşünür, sosyolog ve iktisatçı. Ampriomonizm felsefesini ortaya at­mıştır. 22 Ağustos 1873’te Sokolka Grodno’da doğdu. 7 Nisan 1928’de Moskova’da öldü. Tıp öğrenimi gör­dü. 1903’te Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin Bolşevik kanadına katıldı. 1904’te yurt dışında Lenin’ le tanıştı. Rusya’ya dönüşünde RSDİP’nin Londra’ da yapılan III. Kongresi’nin hazırlık çalışmalarını yürüttü. Merkez Komitesi’ne seçildi. 1905 Devrimi’nde Merkez Komitesi Daimi Bürosu kuruluşuna katıldı ve Petersburg Sovyeti’nde etkin oldu. 1905’ten sonra Sibirya’ya sürüldüğü için yurt dışına çıktı. Capri Adası’nda, partiye karşı olan bir okulu yönetti. 1909’da partiden çıkarıldı. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Sosyal Bilimler Akademisi’nin başına getirildi.

Moskova Üniversitesi’nde profesörlük yaptı. 1926’da Kan Nakli Enstitüsü Müdürü oldu. Kan nakli ile ilgili olarak kendi üzerinde yaptığı bir deney sonucunda öldü.

Bogdanov, 1905 Devrimi’nin yenilgisinden son­raki yıllarda düş kırıklığına uğrayan, partinin müca­dele yöntemlerine karşı çıkan, yeni felsefi görüşlere yönelen aydınlardandır. Bogdanov, Ampriomonizm felsefesini ortaya atmıştır. Felsefi görüşleri 1899’dan 1908’e değin “doğal-tarihsel” maddecilikten başlaya­rak Osald’ın “enerji” görüşünden geçmiş, Mach’ın felsefesine dayanmıştır. Bogdanov, kendi görüşlerin­den çok, Lenin’in Materyalizm ve Ampriokritisizm kitabında bu düşüncelere karşı yaptığı sert eleştiri yüzünden ün kazanmıştır.

Aleksandr Aleksandroviç Bogdanov

Bogdanov, Mach ve Avenarius gibi öznel idea­list savlar öne sürmüştür. Ona göre bedensel ve ruhsal olan, insan “deneyi”nin yalnızca değişik biçim­leridir. Bedensel insan “deneyi”, ruhsal olandan (bilinç, tasavvur, duyum vb.) çıkmakta, onun altında yer almaktadır. Bogdanov’un Ampriomonizmi’nin temeli, onun türemiş nitelikteki fiziksel doğa yoru- mundadır. Bu yorumda, türemiş doğa, doğanın dışın­da, üstelik doğayı türeten bir şeyi ve dolayısıyla Tanrı düşüncesini çağrıştırmaktadır. Bogdanov için zaman, mekân, eylem ve nedensellik nesnel olarak yoktur.

Bunlar tek tek kişilerin öznel deneyinin toplumsal uyumu sonucunda ortaya çıkan düşünüşün düzenle­yici biçimleridir. Bogdanov “toplumsal-düzenlenmış deney” sözleriyle, eşyayı duyum öğeleri bütünü, dış dünyayı “deney” ya da insanlığın “duyu simgeleri”, fiziksel doğayı “ruhsal”dan türemiş sayan felsefe anlayışına sahiptir. Bogdanov, diyalektik materyaliz­min nesnel gerçeklik düşüncesini ve gerçeğin ölçütü olarak pratiği reddediyor, gerçeğin yalnızca “deneyin toplumsal düzeni” olduğunu savunuyordu. Bogda­nov, dünyanın eylem ve gelişmesinin nesnel yasaları yerine “deney düzeni”nin mekanik şemalarını getir­mekteydi. O, zıtların savaşımı öğretisi olarak diya­lektiğin yerine, uyum ve uzlaşma üzerine bir düzenle­me öneriyordu.

Bogdanov, sosyolojide materyalizmle öznel idea­lizmi birleştiriyordu. Onun sosyolojisinin temel dü­şüncesi, yaşamın birincilliği ve bilincin ikincilliği düşüncesinin karşısına toplumsal yaşamla toplumsal bilincin özdeşliği savını çıkarmasıdır. Bu bağlamda,

Bogdanov “proletkult” kuramının da yayıcısı olmuş­tur. Söz konusu kuram, geçmiş kültürün tarihsel erişimlerini reddediyor, gelecek kültürün gelişme yollarını belirsizleştiriyordu.

Bogdanov, aynı zamanda bir dizi iktisat kitabı­nın da yazarıdır. İktisadi görüşlerinde emeğin değeri yasasının yerine evrensel bir “enerjinin fizyolojik harcanması” yasasını, “emek harcamaları yasası”nı koyuyordu. Bunların toplumsal gelişmenin tüm basa­maklarında geçerli olduğunu savunuyordu. Bogdanov ’un “emek harcamaları yasası” daha sonra Sovyet ekonomisinde “sektörler arası denge” kuramının da­yanağı olarak Buharin tarafından kullanılmıştır.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 18. cilt, Anadolu yayıncılık, 1984