Muhammed Allal Fâsî kimdir? Hayatı

kihaes 05/09/2018 0

Muhammed Allal Fâsî kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1906) Faslı siyaset adamı. Bağımsızlık mü­cadelesi önderlerindendir. Fas’ın Fez kentinde doğdu. Peygamber soyun­dan gelen ailesi birçok ünlü din bilgini yetiştirmiştir. Allal Fâsî’nin babası ilahiyat doktoru ve Fez Üniver­sitesi kütüphanesinin müdürü, annesi de Fas’ın tanın­mış bir ailesindendi. 1930’da Fez Üniversitesi’nden ilahiyat diploması aldı. İslamiyet alanındaki derin bilgisi ve bu konuda yazdıklarıyla Arap dünyasının saygın bilginleri arasına girdi. Milliyetçi görüşü savundu.

1930’lar, Fas’ta sömürge yönetimine karşı müca­delenin yeni bir aşamaya girdiği yıllardı. 1929 dünya ekonomik bunalımı, halkın durumunu sarsmış, yok­sul kesimler ve orta tabaka bunalımdan çok fazla etkilenmişti. Sömürge yönetimine tepkinin artacağın­dan korkan Fransız Hükümeti, Berberiler’le Araplar’ ın arasını açmak amacıyla bir yasa çıkartarak, Berberi mahkemelerini askeri denetim altına aldı. Yerli halkın bu yasaya karşı başlattığı protesto eylemleri bastırıldı ve hareketin önderleri tutuklandı. Allal Fâsî de on üç ay tutuklu kaldı. Serbest bırakıl­dıktan sonra, 1934’te kurulan ulusal burjuva partisi niteliğindeki Fas Hareket Komitesi’nin ve Ulusal Parti adlı örgütün başkanı oldu.

Fas Hareket Komitesi, Fransız sömürge yöneti­minin kaldırılmasını değil, yetkilerinin sınırlandırıl­masını istiyor, ulusal bir parlamento ve hükümet kurulmasını ve iyi işleyen bir adalet mekanizmasının yerleştirilmesini öneriyordu. 1937’de, Fas’ta gizli çalışan partiler arasında görüş ayrılıkları ortaya çıktı. Allal Fâsî’nin başkanlığını yaptığı Ulusal Parti, bütün yetkilerin sultana verilmesinden yanaydı. Ulusal Ha­reket Partisi ise, parlamenter bir hükümet oluşturul­ması görüşünü savunuyordu. 1937’de Fransızlar, Mekne kenti içinden geçen ırmağın sularını kendi ellerindeki topraklara yöneltip, Müslüman tarımcıları susuz bırakınca büyük çaplı gösteriler yapıldı. Fran­sız yönetimi, bu gösterileri kanlı bir biçimde bastırdı. Fas’ta Fransız yönetimine karşı olduğu bilinen herkes tutuklandı. Fas Hareket Komitesi dağıtıldı. Allal Fâsî, Gabon’a sürüldü.

2. Dünya Savaşı sonlarına doğru siyasal yaşam yeniden canlanmaya başladı. 1943’te Ulusal Parti’nin devamı niteliğinde olan İstiklal Partisi kuruldu. Parti bir bildiri yayınlayarak bağımsızlık isteminde bulun­du ve bunu sultana, Fransız temsilcisine ve Müttefikler’e iletti. Bu olay üzerine parti ileri gelenleri hemen tutuklandı. Meydana gelen protesto hareketlerini Fransız güvenlik güçleri kanlı bir biçimde bastırdı.

1946’da sürgünden Fas’a dönen, fakat İstiklal Partisi ileri gelenleriyle anlaşamayan Allal Fâsî, Sultan V. Muhammed tarafından yeniden sürgüne gönderil­di. 1953’e değin çeşitli ülkeleri dolaşarak, Fas’ta Fransız egemenliğine karşı silahlı direnişin gerekliliği­ni anlattı.

2. Dünya Savaşı sonrasında bağımsızlık hareketi yaygınlaşarak güç kazandı. 1946-1948 arasında yay­gın grevler oldu. Bu grevler ekonomik amaçlı olmakla birlikte, Fransız yönetimine karşı bir tepkiyi de dile getiriyordu. 195Tde Fransız yönetimi Sultan V. Muhammed’i bakanlar kurulunu dağıtmaya zorladı. Bunun üzerine İstiklal Partisi ile birlikte dört ulusal parti, Fas Ulusal Cephesi’ni kurdu. 1952’de sömürge yönetiminin kırkıncı yıldönümünde bağımsızlık için yaygın gösteriler ve grevler yapıldı. Kazablanka’da polisin açtığı ateş sonucu 250 grevci öldü, 5.000 kişi tutuklandı. Kısa bir süre sonra da İstiklal Partisi ile Komünist Parti, gazete ve dergileriyle birlikte kapatıl­dı. Ancak 1955’te artık Fas’taki güçler dengesi sömür­geciler aleyhine değişmişti.

1956’da Fransızlarda bağımsızlık antlaşması im­zalandı, kısa bir süre sonra Fas’ın İspanyol kesiminde de bağımsızlık ilan edildi ve ülke Sultan V. Muhammed’in yönetimi altında birleşti. Allal Fâsî de ülkesine dönerek Rabat Hukuk Fakültesi’nde profesörlüğe atandı.

1959’da İstiklal Partisi ikiye ayrıldı. Daha çok geleneksel güçleri temsil eden büyük bölüm partide kaldı ve başkanlığa Allal Fâsî getirildi. Halkın Güçleri Ulusal Birliği adını alan yeni parti ise, gücünü sanayi kentlerindeki aydınlardan alıyordu.

1961’de V. Muhammed’ın ölümü üzerine yerine oğlu II. Hasan geçti. II. Hasan’ın sultanlığı dönemin­de Allal Fâsî, yaklaşık bir yıl İslam işleri başkanlığı yaptı, el-Beyyine adlı dergiyi yönetti. 1963 seçimleri­ni, o yıl kurulan ve II. Hasan tarafından desteklenen

Anayasal Kurumların Kurulması İçin Cephe adlı parti kazandı. Uzun süre iktidarda kalmış olan İstiklal Partisi ise muhalefete geçti. Bu yıldan sonra Allal Fâsî II. Hasan’a karşı yürütülen muhalefetin önderliğini yaptı.

Muhammed Allal Fâsî Eserleri

  1. el-Nakdüz-Zati, 1952;
  2. The Independence Movements in Arab North Africa, 1954;
  3. el-Mağrıbu’l-Arabi’l Kebir

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 5. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983

Yorumlar kapalı.