Şeyh Güneyd kimdir? Hayatı ve eserleri: ( ? – 1460) Safeviyye tarikati şeyhi. Siyasal amaçlı tarikattan bir devlet kurmak istemiştir. Şeyh Cüneyd’in doğum yılı bilinmiyor. 4 Mart I460’ta Kafkasya’da, Karasu vadisinde öldü. Safeviyye tarikatının kurucusu Safiyeddin Erdebili’nin torunlarından Şeyh Şah diye anılan Şeyh İbrahim’in büyük oğlu, Şah İsmail’in dedesidir. Soyunu yedinci İmam Musa Kazım’a, sonra da Hz. Ali’ye kadar çıkaranlar vardır. 1447’de İbrahim ölünce, müridlerinin isteğiyle yerine kardeşi Cafer’i şeyh seçtiler. Bunun üzerine Cüneyd Şiilik ve Rafıziliği yaymaya başladı, amcası Cafer’le de arası açıldı. Babasının müridlerinden bir bölümünü yanına alarak Erdebil’den ayrıldı. Osmanlı top ıraklarına gelince müridlerinden birisiyle II. Murad’ a bir Kuran, seccade, teşbih gönderdi, ibadet edebilmek için Kurtbeli’nde oturmasına izin verilmesini istedi. II. Murad davranışlarından kuşkulanıp, kendisiyle dervişlerine armağanlar vererek isteğini geri çevirdi. Bunun üzerine Cüneyd Osmanlılar’a bağlı olmayan Anadolu beyliklerinden, Karaman’a gitti. Konya’da Sadreddin Konevi tekkesine konuk oldu. Tekkenin şeyhiyle yaptığı din tartışmalarında, aşırı Şii görüşü ortaya çıkınca korkup Konya’dan kaçtı. Toros dağlarında yaşayan Varsak Türkleri aracında özellikle göçebe ve köylülere düşüncelerini yay maya çalıştı.
Memluk Sultanı Çakmak’ın egemenliği altında bulunan Suriye’ye
geçti. Cebeli Arus’da İbn Bilal’ den, Haçlılar’dan kalma yıkık kaleyi kiraladı.
Kaleyi ona.rıp tekke olarak kullandı. Suriye, Irak, Osmanlı ülkelerinden birçok
derviş Cüneyd’in çevresinde toplandı. Bunlar arasında Şeyh Bedreddin’in eski
dervişIeri de vardı. Şii görüşleri yayması nedeniyle Halep Mevlevi şeyhinin
şikâyeti üzerine Sultan Çakmak, Cüneyd’in üzerine asker yolladı. Çıkan savaşta
Cü- neyd’in 70 adamı öldü, kalanları dağıldı. Güçlükle Karadeniz kıyısına, Canik’e
vardı.
Samsun’da kendine yandaş toplamaya çalıştı. Trabzon
İmparatorluğu’nu ele geçirerek bağımsız bir devlet kurmayı tasarladı. Topladığı
silahlı adamlarıyla 1456’da Trabzon topraklarına akın etti. Savaşta Trabzon
prenslerinden Alexandre ile çocuklarını öldürdü, imparator Ionnis IV.
Komnenos’u güç durumda bıraktı. II. Mehmed’in Hızır Bey komutasında ordu
göndermesiyle Şeyh Güneyd buradan ayrılıp Diyarbekr’e gitti.
Diyarbekr’de Uzun Hasan’ın konuğu olarak üç yıl kaldı. Uzun Haşan,
rakibi, Karakoyunlu Cihanşah’ a karşı Cüneyd’den yararlanmayı düşündü. Onjı
1458’de kızkardeşi Hatice Begüm’ü verdi. Cüneyd’in dervişleri değişik
bölgelerde çalıştılar. Müridleri çoğaldıkça her yana “halife” denen vekiller
gönderdi. Silahlı bir dervişler ordusu kurdu.
Devlet kurmayı hiçbir zaman aklından çıkarmayan Cüneyd, 1459’da
karısını Diyarbekr’de bırakıp, baba ocağı, Erdebil’e gitti. Amcası Şeyh Cafer,
Cihanşah’a başvurarak, Cüneyd’i ikinci kez Erdebil’ den sürdü.
Şeyh Güneyd, silahlı müridleriyle, Gürcistan’a ve Çerkezler’e
saldırdı. Köyleri yağma etti. Kafkas dağlarından inerek Karabağ’da kışladı.
Çerkezler’den vergi alan Şirvanşah bu olaydan sonra Cüneyd’in üzerine yürüdü.
Cüneyd kaçmak istedi. Karasu vadisinde çevrildi, yapılan savaşta öldü. Cesedini
müridleri Kuruyal’a götürüp gömdüler. Daha sonra, Şah İsmail buraya görkemli
bir türbe yaptırdı.
Cüneyd’in Anadolu’daki müridleri ölümüne inanmadılar. Tokat’ta ortaya
çıkan, Cüneyd’e benzeyen bir şeyhin çevresinde toplandılar. Şeyh yakalanarak
İstanbul’a götürüldü. Aslı olmadığı, Celaliye tarikatinin başı, Celal olduğu
anlaşılınca geri gönderildi.
Türkler’in kurduğu Safeviyve tarikati, Hoca Ali’ye gelinceye dek
bütünüyle Sünni bir tarikatti. Onun zamanında Şii nitelik aldı. Cüneyd de
tarikati büsbütün siyasal amaçlar taşıyan bir kuruluş durumuna getirdi.
Çağlarının toplumsal ve siyasal yaşamında önemli etkileri olan
Safeviler, güçlü bir egemenlik kurmak için yüzyıllar boyunca çarpışmak zorunda
kalmışlardır. Safevi Devleti’ni de ancak Şah İsmail gerçekleştirmiştir.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 28, Anadolu yayıncılık.
Yorumlar kapalı.