Meyer Fortes kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1906-1983) İngiliz, antropolog. Yapısal-İşlevselci antropoloji okulunun izleyicilerindendir. İlkel toplumlarda akrabalık ve din üzerine çalışmalarıyla tanınmıştır. Güney Afrika’da doğdu, 29 Ocak 1983’te öldü. Göçmen bir Yahudi ailesinin oğludur. Cape Town’da yükseköğrenimini tamamladıktan sonra Londra’da Üniversity College’da psikoloji öğrenimi gördü. Doktora tezini kültürler arası zekâ ölçüm yöntemleri üzerine hazırladı. Daha sonra psikolog E. Miller’ın danışmanlığı altında, Londra’nın doğusunda gençlerde suçluluk konusu üzerine bir çalışma yaptı. 1930’ların başında antropologlarla, özellikle de Radcliffe-Brown’la kurduğu ilişki, antropolojiye ilgi duymasına neden oldu ve London School of Economics’ te (LSE) B. Malinowski’nin ünlü seminerlerini izlemeye başladı. Bu seminerlere katılan Evans-Pritchard, Firth ve Nadel gibi antropologların özendirmesiyle ilgisini sosyolojik sorunlara yöneltti. Kısa bir süre sonra ilk alan araştırmasını yapmak üzere Afrika’da Tallensiler’in yaşadığı bölgeye (bugün Gana) gitti.
Fortes, 1939-1941 arasında Radcliffe-Brown’un
bölüm başkanlığını yürüttüğü, Evans-Pritchard’ın da öğretim üyesi olarak
çalıştığı Oxford Üniversitesi Antropoloji Bölümü’nde Afrika sosyolojisi üzerine
ders verdi.
Üç antropologun ortak çalışmaları 1930’lara
damgasını vuran Malinowski’ci yaklaşıma karşı yeni bir seçenek
oluşturuyordu. Yapısal-işlevselci okul olarak adlandırılan bu yeni yaklaşım,
İngiltere’de Radcliffe-Brown tarafından yeniden canlandırılan Durkheim’cı geleneğe dayanıyor, toplumsal yapıya,
özellikle de akrabalık ilişkileri ve siyasal sistemlere önem veriyordu.
1950’ler boyunca İngiliz sosyal antropolojisinin İtici gücü olan yapısal-işlevselci okula hız kazandıran ve daha sonra bu alanda
yapılan çalışmalara ışık tutan ilk ürün Fortes’un 1940’ta Evans-Pritchard’la
birlikte yayımladığı African Political Systems (“Afrika Siyasi Sistemleri”) adlı kitaba
yazdığı önsözdü. Kitap merkezi siyasi kurumları olmayan toplumlarda akrabalık
ilişkileri ve siyaset üzerine bir dizi makale içermekteydi. Fortes’un Dünya Savaşı’nın bitiminden sonra yazdığı ve
Tallensiler arasında yaptığı etnografik çalışmaları ele alan The Dynamics of Clanship Among the Tallensi (“Tallensiler Arasında Klan İlişkilerinin Dinamikleri”) ve The Web of Kinship Among the Tallensi (“Tallensiler Arasında Akrabalık Ağı”) adlı iki
kitabı Radcliffe-Brown ve Evans-Pritchard’ın çalışmalarıyla birlikte,
yapısal-işlevselci antropoloji okulunun klasikleri arasında sayılır.
195O’de Cambridge Üniversitesi sosyal antropoloji bölümüne
atanan Fortes, 1973’te emekli olana değin buradaki çalışmalarını sürdürdü. Bu
tarihte Cambridge Üniversitesi Sosyal Antropoloji Bölümü, Oxford ve LSE ile
karşılaştırıldığında çok zayıf bir durumdaydı. Fortes, 1953’te Edmund
Leach,daha sonra da Jack Goody gibi antropologların Cambridge’de ders vermesini
sağlayarak bölümün antropoloji alanında önemli tartışmaların yapıldığı bir
merkez durumuna gelmesine katkıda bulundu. Antropolojide
“Cambridge Okulu” olarak adlandırılan ve odak noktasında soy kuramının yer
aldığı yaklaşım bu yıllarda gelişti.
Fortes akademik yaşamı boyunca Radcliffe-
Brown’un yapısal-işlevselci düşüncesine bağlı kaldı. Onun 1955’te ölümünden
sonra da en yakın izleyicisi oldu. Ancak Radcliffe-Brown’un toplumsal yapıyla
akrabalığı hemen hemen özdeşleştirdiğini ve aileden doğan ikili ilişkilere
fazla önem verdiğini düşünerek, onun toplumsal yapı kavramını değiştirdi. Yasal
ve siyasal düzenlemelerle akrabalık ilişkileri arasında birbirini biçimlendirme
açısından karşılıklı bir ilişki olduğunu vurguladı. Evans-Pritchard gibi onun
çalışmaları da, akraba gruplarının ailesel ve siyasal olmak üzere ikili bir
bağlam içinde ele alınması açısından etkili oldu. Fortes’un toplumsal yapı
konusundaki değerlendirmesi Radcliffe-Brown’unkinden daha üst düzeyde bir
soyutlamaya dayanıyordu. 1949’da yazdığı “Time and Social Structure” (“Zaman
ve Toplumsal Yapı”) adlı ünlü makalesinde bu konuda şöyle diyordu: “Toplumsal
yapıyı anlatırken, davranış, duygular, inançlar gibi güncel toplumsal
yaşantının dokusunu oluşturan karmaşık yumaktan çok ayrı genel ilkelerle
uğraşıyoruz demektir. Toplumsal olayların ‘somut
gerçekliği’nde yapının ayrımına varmamız, ancak, öncelikle somut gerçeklikten
soyutlanmış bir yapı kurmamızla olasıdır”.
Fortes’un akrabalık kuramına bakış açısı 1950’ler ve 1960’larda yaygın olarak benimsendi. Akrabalık sistemini, belirli akrabalık rollerinin gerektirdiği haklar ve görevler sistemi olarak tanımlıyordu. Bu, toplumsa] sistemin sürekliliğinin toplu soy grupları aracılığıyla sağlandığı bir denge modeliydi. Belirli bir toplumda ayrı soy gruplarının, atasoylu (patrilineal) sistemlerde anne, anasoylu (matdineal) sistemlerde baba yoluyla kurulan bağlarla birleştiğini düşünüyor ve bu süreci “tamamlayıcı evlatlık” (complementary Filiation) olarak adlandırıyordu. Birçok toplumda soyun tek yönlü olarak sürdürülmesine karşın, genel olarak akrabalık ilişkilerinin iki yönlü sayıldığını savunuyordu. Soy gruplarının mübadele ve karşılıklı ilişki (reciprocity) süreçleriyle, yani İttifakla birbirlerine bağlandıklarını ileri süren ve Fransız antropolog Marcel Mauss’un düşüncesini temel alan Leach ve Levi-Strauss gibi kuramcılar bu görüşe karşıydılar. 1950’lerin sonlarına doğru soya dayanan toplum yapılarının doğası üzerine Fortes’le Edmund Leach arasında süren tartışmalar, kamuoyu tarafından da ilgiyle izlenmiştir.
Fortes 1959’da Oedipus and fob in West African Religion (“Batı Afrika Dininde Ödipus ve Eyüp
Peygamber”) adlı kitabını yayımladı. Bu kitapta, Tallensiler’in İnançlarını ve
dinsel törenlerini bölgesel bağlamda ve psikanalitik bir yaklaşımla ele almaktadır.
Fortes, bu yaklaşımdan faydalanan ilk İngiliz antropologudur.
Fortes, aile gruplarındaki gelişme devreleri
üzerine çözümlemeleriyle de tanınır. Hane halklarının toplumsal yapısını
incelerken doğum, evlenme ve ölüm gibi biyolojik olgulardan kaynaklanan çeşitli evreleri değerlendirme kapsamına alan bir
yaklaşımı savunmuştur.
Fortes’un topluma bakışı diğer
yapısal-işlevselciler gibi oldukça kuralcıdır. Çoğu zaman kurallarla, yaşananların aynı
olduğunu varsayar. Bunun sonucu olarak bireysel seçimleri değerlendirme
kapsamına almaz. Soy grupları çözümlemesi bu açıdan eleştirilmiştir. Gelişme
evreleri çözümlemesinde zamanı dönemsel biçimde hesaba kattıysa da yazılarında
genel olarak daha geniş bir zaman boyutunu göz ardı etmiştir. Kuşağının birçok antropologu
gibi, Afrika yerlilerinin siyasi yapılarına ilişkin İncelemeleri, sanki
yerliler zamansız bir dünyada yaşıyorlarmış ve onları yöneten Avrupalı sömürgecilerden hiç
etkilenmemişlercesine yazılmıştır.
Meyer Fortes Eserleri
- The Dynamics of Clanship Among the Tallensi, 1945, (“Tallensiler Arasında Klan ilişkilerinin
Dinamikleri”); - The Web of Kinship Among the Tallensi, 1940,(“Tallensiler
Arasında Akrabalık Ağı”); - Oedipus and Job in West African Religıon, 1959, (“Batı
Afrika Dininde Odipus ve Eyüp Peygamber”); - Kinship and the Social Order: The Legacy of Lewis Henry Morgan, 1969, (“Akrabalık
ve Toplumsal Düzen: Lewis Henry Morgan’ın Vasiyeti”); - Time and Social Structure and Other Essays, 1970, (“Zaman
ve Toplumsal Yapı ve Diğer Makaleler”).
Türk
ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 23. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983
Yorumlar kapalı.