Çu En-Lay kimdir? Hayatı ve eserleri

Çu En-Lay kimdir? Hayatı ve eserleri: (1898-1976) Çinli siyaset ve devlet adamı. 1948- 1958 arasında Çin Halk Cumhuriyeti’nde başbakanlık ve dışişleri bakan­lığı yaptı. Çu En-Lay 1898’de Hua-i-an’da doğdu, 1976’da Pekin’de öldü. Ailesi Çin’in Doğusu’ndaki Çekiang Eyaleti’nin köklü ve toprak sahibi olan Çu kavmine mensuptu. Çu, genç yaşta eski aile geleneğine uyarak babasının yanından ayrıldı ve Şanghay’daki varlıklı amcaları tarafından büyütüldü. Ailesi eski imparator­luk düzeninde çok sayıda okumuş bürokrat ve edebiyatçı yetiştiren bir geleneğe sahipti. Çocukken geleneksel bir eğitim gören Çu En-Lay ortaokulu

Tientsin kentinin Batı eğitimi
veren okullarından birinde bitirdi. Yeni Çin nesillerini çağdaş bir eğitimle
özgür bir ortamda yetiştirme çabası içinde olan idealist öğretmenlerini daha
sonraki yıllarda takdirle andı. Bu dönemde Çin’in kalkınma sorunlarına eğilen
Çu, özellikle 1895’te reformist genç Konfüçyusçu bürokratlardan Kang Yu-wei ve
Liang Çı-çao’nun sonunda başarısız olan, hanedanı reform hareketin­den çok
etkilendi.

Çu 1917’de birçok genç gibi
Japonya’ya gitti. Burada Çinli öğrencilerin devrimci, milliyetçi akımla­rı
içinde, siyasi konulara olan eğilimini pekiştirdi. Eğitimi sırasında Marxizm’i
öğrendi. 1919’da Nankai Üniversitesi’nde okumaya dönen Çu, 1919’da Japon- lar’a
kapitülasyonlar vermeye mecbur edilen Pekin hükümetine karşı başlatılan 4 Mayıs
kitle protestola­rına aktif olarak katıldı. Kısa bir süre hapiste kaldığı
sırada, sonraki karısı Tseng Yung-Cao ile tanıştı. 1920-1924 arasında, birçok
Çinli öğrenci gibi çalış- oku programıyla Fransa’ya gitti. Bu yıllarda Çinli
işçiler ve Avrupa’da örgütlenen öğrenciler arasında çalıştı ve Çın Komünist
Gençlik Örgütü’nü Paris’te kurdu.

Çin’e döndüğü zaman, Sun Yat Sen
önderliğinde Cumhuriyetçi hükümet tekrar kurulmuştu. Sovyetler’le yakın bir
işbirliği sonucu Sun’un milliyetçi hareketinin partisi Kuomıntang 1921’de
kurulan Çin Komünist Partisi’yle beraber devrimci bir hare­ketin yeni
örgütlerini oluşturuyordu. Komintern danışmanları askeri ve sıyası örgütlenmede
yardımcı oluyorlardı.

Çu En-Lay iki partiye de üye oldu;
1926’da Çang Kay-Şek’in kurduğu Birinci Ordu’nun siyasi komiserliği ile görevlendirildi.
Vampoa Askeri Akademisi’ndeki bu görevi Çu’yu, 1926-1949 arasında Çin iç siyasetinde
kilit bir konuma getirdi. Ayrıca, kendisinin ÇKP’nin içindeki askeri ve siyasi
önderliği de bu yıllarda başladı.

Savaş beylerine karşı ülkeyi
birleştirmek için Çang Kay-Şek’in giriştiği Kuzey Harekâtı sırasında, KMT ile
ÇKP arasındaki siyasi mücadele şiddetlen­miş, sonunda ÇKP hükümetten atılmış ve
yandaşları öldürülmüştü. Bu sırada Çu En-Lay Şanghay kentin­deki görevlileri
örgütleyerek kentin Çang’ın orduları­na teslimini sağlamış, ancak kendisi
ölümden zor kurtulmuştu.

1927-1930 arasında, SSCB’de kalan
Çu, daha sonra ÇKP Devrimci Komitesi Başkam olarak KMT’ye karşı kentlerde
isyanlar örgütledi. Parti içi çalkantılarda ayakta kalmayı başaran Çu,
isyanların yenilgisinden sorumlu tutulan Li Li-San yönetiminin devrilmesinin
dışında kaldı ve 1931’de Çin Kiangşi Eyaleti’nde bir Sovyet yönetimi kurmuş
olan Mao’ya katıldı.

Çu bu dönemde partinin
birleşmesini, Mao ve merkez komitesini uzlaştırarak sağladı. Mao ile bera­ber
KMT ordularının 1930’lardaki saldırılarına karşı kovdu. Kiangşi bölgesindeki
yenilgilerinden sonra, 1934-1935 yıllarındaki uzun yürüyüşle Mao ve Çu
önderliğindeki komünist hareketin merkezi Kuzey Batı Çin’in Yenan bölgesinde
kuruldu. Yenan Sovyeti’nde Çu En-Lay, yeni ÇKP iktidarının sözcüsü oldu. Bu
dönemde başlayan Mao ve Çu işbirliği yaşamları boyunca sürdü; daha sonra
Mao’nun ÇKP’deki tartışılmaz liderliğinin sağlanmasında Çu’ nun önemli
yardımları oldu.

II.Dünya Savaşı sırısında Çu
En-Lay, Hankov, Çunking ve Nanking’de ÇKP’nin başdelegeliğini vaptı. KMT ve
Amerikalı arabulucular arasındaki iç siyaset ve savaş sorunlarına ilişkin
görüşmeleri sür­dürdü. Diplomasi yeteneğini özellikle 1936 Sian kaçırma
olayında sergiledi. Mançuryalı savaş beyi, Çang Hşüeh-Liang’ın Çang Kay-Şek’i
kaçırmasından sonra onun öldürülmesini önledi ve serbest bırakılma koşullarını
saptadı. Ayrıca, Çu, ÇKP delegasyonu­nun başkanı olarak Japonya’ya karşı,
Nanking’de, ÇKP ve KMT ittifakını sağladı. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD’nin
desteklediği, General George C. Marshall’m yürüttüğü koalisyon hükümeti için
yapılan görüşmelerde ÇKP sözcüsü olarak bulundu.

Çu En-Lay’ın Batı dünyası
hakkındaki bilgisi, yakın ilgisi ve diplomatik yeteneği, ÇKP’nin dış dünyada
birçok dost bulmasını sağladı. 1949’dan sonra yeni hükümetin başbakanı ve
dışişleri bakanı oldu. 1950’lerde özellikle Bandung Konferansı’ndaki
başarısıyla birçok Asya ve Afrika ülkesinin gözünde Çin’in saygın bir konuma
gelmesi sağladı. 1958’de yanında yetiştirdiği Çen Yi dışişleri bakanı olduktan
sonra da, Hindistan ve Sovyetler’le çıkan sorunlarda başsözcülük yaptı.

Çu ÇKP’ye bağlı, kişisel siyasi
güç peşinde koşmayan bir önder olarak tanınırdı. Parti içi tartışma­larda
partinin bölünmesini önlemeye çalıştı. 1960’ların Kültür Devrimi’nde ılımlı
görüşleri savun­du haksızlığa uğrayanları korumaya çalıştı ve Kültür Derimi sonrası
döneme geçişte önemli bir rol oynadı. Ölümü halk arasında derin üzüntü yarattı
ve Çu için matem tutulmasının yasaklanmasına karşın, kitlesel yas gösterileri
önlenemedi.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Cilt 29,
Anadolu yayıncılık, 1984.