Ali Fuad Cebesoy kimdir? Hayatı ve Eserleri: (1882-1968) Türk asker ve siyaset adamı. Milli Mücadele’de Batı Cephesi’nin ilk komutanı ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucularındandır. 1882’de İstanbul’da doğdu, 10 Ocak 1968’de aynı yerde öldü. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) komutanlarından Mehmed Ali Paşa’nın torunu, TBMM hükümetinin ilk nafıa vekili (bayındırlık bakanı) İsmail Fazıl Paşa’nın oğludur. İlk ve ortaöğrenimini Erzincan ve İstanbul’da tamamladıktan sonra Harbiye Mektebi’nde Mustafa Kemal’le aynı sınıflarda okudu. 1905’te kurmay yüzbaşı olarak orduya katıldı. Beyrut ve Selanik’te stajını tamamlayarak 1907’de kolağası (ön yüzbaşı) oldu. Rumeli’de görev aldı. Bu arada meşrutiyeti yeniden kurmak için ordu içinde yapılan gizli çalışmalara katıldı. Bir süre Roma’da ateşemiliter olarak bulundu. Balkan Savaşı öncesinde (1911) Garp Ordusu’nda görev alarak Yakova ve İpek’teki ayaklanmaları bastırdı.
Balkan Savaşı’nda (1912) kolordu kurmay başkanı ve 23. Tümen komutan vekili olarak Yanya Savunması’nı yönetti ve yaralandı. Bu savunmada gösterdiği yararlıklar nedeniyle kaymakam (yarbay) rütbesi aldı. I. Dünya Savaşı öncesi Şam’da 8. kolordu kurmay başkanıydı. Osmanı Devleti savaşa katılınca 25. ve 14. tümen komutanlıklarına getirildi. 1915’te miralaylığa (albay), 20. kolordu komutanı olarak Sina cephesinde İngilizler’in Tellü’ş-Şeria saldırısına karşı yönettiği savunma herakâtındaki başarısı üzerine de 1917’de mirlivalığa (tuğgeneral) yükseldi. Mondros Mütarekesi’nden sonra Mustafa Kemal’in Yıldırım Orduları komutanlığına atanması üzerine bir süre 7. ordu komutanlığına vekâlet etti.
Bu arada mütareke koşullarına dayanarak ülkeyi işgal etmeye başlayan yabancı güçlere karşı ortak tavır belirlemek için Mustafa Kemal’le görüşmek üzere İstanbul’a gitti. Şubat 1919’da gerçekleştirilen bu görüşmeler sonunda, karargâhını, Anadolu’da başlatmaya karar verdikleri mücadelenin merkezi seçilen Ankara’ya taşıdı. Anadolu’ya geçen Mustafa Kemal’ in Haziran 1919’da Amasya’da yayınladığı genelgeyi
Kâzım Karabekir, Refet (Bele), Bekir Sami (Kunduk), Cafer Tayyar (Eğilmez) Selahattin ve Cevdet beylerle birlikte imzaladı.
Ağustos 1919’da İstanbul hükümeti tarafından görevden alınmasına karşın Ankara’da kalarak burayı Milli Mücadele’nin merkezi durumuna getirmeye ve elindeki güçleri savaşa hazırlamaya devam etti. Eylül 1919’da Sivas Kongresi’nin kararıyla Umum Kuva-yı Milliye komutanlığına atandı. Haziran 1920’de yeni oluşturulan Garp Cephesi’nin komutanlığına getirildi.
23 Nisan 1920’de açılan TBMM’ne Ankaradan milletvekili seçilen Ali Fuad Paşa 21 Kasım 1920’de TBMM hükümetinin ilk Moskova büyükelçisi olarak görevlendirildi. Bu görevdeyken 16 Mart 1921 ’de Türkiye adına Moskova Antlaşması’nı imzaladı. Haziran 1922’de yurda döndükten sonra TBMM’ndeki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun başkanı oldu. 11 Aralık 1922’de TBMM ikinci başkanlığına seçildi. 1923’te ikinci dönem seçimlerinde yeniden Ankara milletvekili olarak meclise girdi. 24 Ekim 1923’te Konya’daki 2. ordu müfettişliğine atandı.
Mustafa Kemal’in 30 Ekim 1924’te asker milletvekillerinin ya milletvekilliğini ya da orduyu seçmelerine ilişkin kararı üzerine 2. ordu müfettişliğinden ayrılarak meclise döndü. Hemen ardından Cumhuriyet Halk Fırkası’na (CHF) karşı gelişen muhalefeti örgütleyerek 17 Kasım 1924’te Kâzım Karabekir, Rauf (Orbay), Adnan (Adıvar), Refet (‘Bele) beylerle birlikte cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu. Yeni fırka CHF tarafından hükümeti devirmek, dini duyguları kötüye kullanmak ve kaçakçılığa arka çıkmakla suçlandı ve 5 Haziran 1925’te Şeyh Sait Ayaklanması’na fırka üyelerinin de katıldığı gerekçesiyle kapatıldı.
Bir süre siyasetten uzak kalan Ali Fuad Paşa, 20 Haziran 1926’da İzmir Suikasti’ne karıştığı gerekçesiyle tutuklandı. İstiklal Mahkemesindeki yargılama sonunda suçsuz görülerek aklandı (15 Temmuz 1926).
- Haziran 1933’te bağımsız Konya milletvekili olarak yeniden meclise döndü. 1950’ye değin bu görevi sürdürdü. 3 Nisan 1939’dan 8 Temmuz 1942’ve değin U. Refik Saydam hükümetinde, 9 Temmuz 1942’den 8 Mart 1943’e değin 1. Şükrü Saraçoğlu hükümetinde nafıa vekili (bayındırlık bakanı), 15 Mart 1943’ten 5 Ağustos 1946’va değin de II. Şükrü Saraçoğlu hükümetinde münakalât vekili (ulaştırma bakanı) olarak görev aldı.
30 Ocak 1948’de Kâzım Karabekir’in ölümü üzerine meclis başkanı seçilen Ali Fuad Cebesoy, bu görevi 1 Kasım 1948’e değin sürdürdü. 1950-1954 döneminde Eskişehir, 1954-1960 arasında da bağımsız İstanbul milletvekilliği yapan Cebesoy, daha sonra siyasetten çekildi.
Ali Fuad Cebesoy Eserleri:
- Büyük Harbde Osmanlı İmparatorluğu’nun 1916-1917 Senelerindeki Vaziyeti, Birüssebi- Gazze Meydan Muharebesi ve 20.itici Kolordu, 1938;
- Milli Mücadele Hatıraları, 1953;
- Moskova Hatıraları, 1955;
- General Ali Fuad Cebesoy’un Siyası Hatıraları, 2 cilt, 1957-1960;
- Sınıf Arkadaşım Atatürk, 1967.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Cilt 24, Anadolu yayıncılık.
Yorumlar kapalı.