Ali bin İsa kimdir? Hayatı

Ali bin İsa kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (2. yy) Arap göz hekimi. Gözün anatomisine ve göz hastalıklarına ilişkin çalışma­larıyla, Orta Çağ’ın en büyük göz hekimlerinden biridir. Ali bin İsa, Batı’da Jesu Haly adıyla tanınır. Yapıtının günümüze eksiksiz ulaşabilmiş olmasına karşın, yaşamıyla ilgili bilgiler oldukça eksik ve tartışmalıdır. Nitekim, adının bazı kaynaklarda İsa bin Ali biçiminde geçmesi, hatta 9. yy hekimleri arasın­da anılması, kendisinden yüz elli yıl kadar önce yaşamış hekim İsa b. Ali ile karıştırıldığını gösterir. Gene kimi kaynaklarda Ali bin İsa’nın Hıristiyan olarak tanıtılması, doğru olabileceği gibi, Hıristiyan olduğu bilinen İsa b.Ali ile karıştırılmasından kay­naklanmış yanlış bir bilgi de olabilir. Buna karşılık, yaklaşık 1020- 1030 yılları arasında Ebü’l-Ferec b. Tayyib’in öğrencisi olduğu ve Bağdat’ta hekimlik yaptığı biliniyor. Göz hekimliği dalında en eski Arapça yapıt olmasının yanı sıra, özellikle çok anlaşılır ve ayrıntılı anlatımıyla da dikkati çeken incelemesi, Ali bin İsa’nın titiz bir gözlemci ve iyi bir hekim olduğunun kanıtıdır.

Ali bin İsa’nın, üç kitaptan oluşan Tezkiretü’l-Kâhhalîn (“Göz Hekimleri İçin Muhtıra”) adlı incele­mesi, göz hekimliği konusunda Arapça yazılmış ve çağımıza kadar gelebilmiş en eski ve eksiksiz yapıttır. Daha Orta Çağ’da İbranice ve Latince’ye çevrilmiş, sonradan Almanca ve Fransızca . çevirileri yayımlana­rak yüzyıllar boyu temel başvuru kaynağı sayılmıştır.

Ali bin İsa, yapıtının önsözünde büyük ölçüde kendisinden önceki çalışmalara dayandığını belirte­rek, Galenos’un ve 9.yy’da yaşamış Arap hekimi Huneyn b. İshak’ın göz hastalıklarına ilişkin yapıtları­nı kaynak gösterir. İlk kitap gözün anatomisine ve fizyolojisine, ikinci kitap göz kapaklan, gözyaşı bezleri, konjoktiva ve kornea gibi gözün dış organla­rının hastalıklarına ve tedavilerine ayrılmıştır. Üçün­cü kitapta ise, iç göz hastalıkları ve tedavileri başlığı altında billur cisim hastalıkları ve hiperalbinoz hasta­lığının gözdeki etkileri, miyop, hipermetrop, gece ve gündüz körlüğü gibi görme bozuklukları, şaşılık, görme zayıflığı, retina, görme siniri, uvea ve gözün öbür iç organlarının hastalıkları ve katarakt üstüne bilgiler verilir.

Ali bin İsa, yüz otuz kadar göz hastalığını tanımla­dığı ikinci ve üçüncü kitaplarda, sağlığın korunmasına ilişkin genel bilgi ve öğütlerin yanı sıra, yüz kırk üç çeşit basit ilacı alfabetik dizin içinde tanıtır. Bu inceleme, Orta Çağ göz hekimliğini gerek kuramsal alanda, gerek ameliyat yöntemlerine getirdiği yenilik­lerle büyük ölçüde etkilemiştir. Tıp tarihçilerine göre, 19. yy’ın ortalarına değin bu alanda böylesine geniş kapsamlı bir yapıt daha verilmemiştir.

Ali bin İsa Eserleri

Tezkiretü’l-Kâhhalîn, ty, (“Göz Hekimleri İçin Muhtıra”).

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 5. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983