Âli Bey (Direktör) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1844-1899) Osmanlı oyun yazarı, gazeteci. Osmanlı tiyatrosunun ve mizah yazarlığının gelişiminde etkili olmuştur. İstanbul’da doğdu. İlköğrenimini özel hocalardan aldığı derslerle tamamladı. Fransızca öğrendi. Babıâli Tercüme Odası’nda çalıştı. Sıhhiye Meclisi üyeliği, Karantina başkâtipliği, Varna mutasarrıflığı yaptı. 1885’te Düyun-ı Umumiye müfettişi olarak doğu vilayetlerinden Irak’a, Hindistan’a dek süren uzun bir yolculuğa başladı. 1888’de İstanbul’a döndü. 1890-1893 arasında Trabzon valiliğinde bulundu. 1894’te Düyun-ı Umumiye direktörlüğüne getirildi. 1899’da İstanbul’da ölene değin bu görevi sürdürdü. Ali Bey, Tanzimat dönemi Batılılaşma hareketinin önde gelen adları arasında yer alır. Osmanlıca ilk mizah gazetesi olan Diyojen’in kurucularındandır. Teodor Kasap’ın çıkarttığı gazetede, Namık Kemal ve Ebüzziya Tevfik ile birlikte sürekli imzasız yazılar yazmış, yalın dili ve vurucu esprileriyle öteki yazarlardan ayırt edilmiştir. 1872’de Diyojen kapatılınca, Çıngıraklı Tatar ve Hayâl dergilerinde mizah yazılarını sürdüren Ali Bey, tiyatroyla da yakından ilgileniyordu. Bu alandaki ilk çalışmaları olan Kokona Yatıyor yahut Madam Uykuda ile Moliere’in Georges Dandin’inden uyarladığı Tosun Ağa’yt 1870’te yazdı. 1871’de Moliere’in Les Fourberies de Scapin (Scapin’in Dolapları) oyununu Ayyar Hamza adıyla uyarladı.
Ali Bey, Gedikpaşa Tiyatrosu’nun Müzaheret Komitesi’nde yer almış, telif oyunlardaki Türk tiplerini canlandıran Ermeni oyunculara fonetik ve diksiyon dersleri vermiştir. İki telif oyunu da bulunan yazar, günlük konuşma diline yakın, dönemi için ileri sayılabilecek bir dil kullanmıştır.
Ali Bey, çeşitli zamanlarda Diyojen’de yayımlanan kısa ve vurucu tanımlamalarını geliştirerek, Türk edebiyatının ilk mizah sözlüğü olan Lehçetü’l Hakaik’ i hazırladı. Bu yapıtta, toplumsal ve insani sorunlara ince ve dramatik bir alayla yaklaşılır. 1896’da yayımlanan Lehçetul Hakaik’in ikinci basımının yapılmasına yetkililerce izin verilmemiş, kitap çeşitli dönemlerde yayın sansürüne uğramıştır. Yazarın, İstanbul’dan Hindistan’a dek süren yolculuğu ile ilgili gözlem ve notlarını topladığı Seyahat Jurnali adlı bir kitabı ve ayrıca Letafet adlı bir opereti vardır. Düyun-ı Umumiye’deki görevinden ötürü “Direktör” adıyla anılan Âli Bey, oyunlarının çoğunu “Bir Zat” imzasıyla yayımlamıştır.
YAPITLAR:
- Kokona Yatıyor yahut Madam Uykuda, 1870;
- Tosun Ağa, 1870;
- Misafiri İstiskal, 1871;
- Geveze Berber, 1873;
- Lehçetü’l Hakaik (sözlük), 1896;
- Seyahat Jurnali (gezi), 1897;
- Letafet,
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 5. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983
Yorumlar kapalı.