Halil Derman kimdir? Hayatı ve eserleri

Halil Derman kimdir? Hayatı ve eserleri: (1911-1970) Türk, hekim. Özellikle görme fizyo­lojisine ve pankreas ile böbreküstü bezi hormonlarının etkilerine ilişkin çalışmalar yapmıştır. Gelibolu’da doğdu, 24 Mayıs 1970’te İstanbul’da öldü. 1937’de İstanbul Tıp Fakültesi’ni bitirip, Edirne ve Uzunköprü’de iki yıl kadar sıtma savaş örgütünde çalıştıktan sonra, 1939’da İstanbul Tıp Fakültesi’nde genel fizyoloji asistanlığına getirildi. Öğretim görevini ölünceye değin aynı fakültede sürdüren Derman, 1942’de “Görme Purpuru ve Güneşten Olma Gece Körlüğü” başlıklı teziyle doçent oldu. 1944’te İsviçre’ye giderek, Zürich ve Basel’de iki yıl süreyle fizyoloji araştırmaları yaptı. 1957’de biyokimya dalında uz­manlık sınavını vererek ertesi yıl üniversite kanalıyla bir yıl için Almanya’daki Freiburg Üniversitesi’ne gönderildi, 1960’ta da fizyoloji profesörlüğüne geti­rildi.

Derman’ın doçentlik tezine konu olan
görme fizyolojisine ilişkin çalışmaları, askerlik görevini ya­parken, uzun süre
bol ışıklı ve güneşli ortamda çalışan erlerde benekli görme kusuruna ve gece
körlüğüne eğilim olgusunu gözlemlemesiyle başlamıştı. Bu ko­şullarda ortaya
çıkan görme kusurlarının fazla ışıktan sakınmak ve A vitamini almakla
giderilebileceğini saptadıktan sonra, asistanlık döneminde de morötesi
ışınların etkisiyle gözde beliren biyokimyasal bozuk­lukların gene A
vitaminiyle tedavi edilebileceğini gösterdi. Zürich Fizyoloji Enstitüsü’nde
bulunduğu sıralar merkezi sinir sisteminin ağtabakanın ışığa uyumunu
düzenleyici etkisini araştıran Derman daha sonra ilgisini biyokimyaya yöneltti.
Böbreküstü be­zince salgılanan hormonların karbonhidrat metabolizması
üzerindeki etkilerini, mide asitliği ve mide özsuyu salgılanmasıyla ilişkisini
araştırdı. Damar sertliği olan hastalarda kolesterolün ve kandaki yağların
miktarını belirleyerek damar sertliği ile beslenme arasındaki ilişkileri
aydınlatmaya çalıştı. Freiburg Üniversitesi’ndeki çalışmalarında da, radyoaktif
çinko elementi yardımıyla pankreasın işlevini ve şeker hastalığı tedavisinde
kullanılın ilaçlardan nasıl etkilen­diğini İnceleyerek, pankreasın İnsülin
salgılanmasında çinko iyonunun önemini vurguladı. Ayrıca Türkiye’ de ilk kez su
kurbağalarıyla gebelik testi uygulaması­nı da Derman başlatmıştı.

Halil Derman Eserleri:

1. Fizyoloji Dersleri, 1949;
2. Orijinal Hormon Araştırmaları, 1951;
3. Fizyoloji Ders Kitabı, 1958;
4. Özet Fizyoloji, 1961;
5. Moleküler Biyoloji, 1970.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri
Ansiklopedisi, Cilt 31, Anadolu yayıncılık, 1984.